Kiedy współpraca z samozatrudnionym może zostać uznana za stosunek pracy? Najnowsza interpretacja Sądu Najwyższego

10/04/18

Alert prawa pracy | 10.04.2018 r.

20 lutego 2018 r. Sąd Najwyższy wydał wyrok dotyczący uznawania wyłącznego świadczenia usług przez samozatrudnionego na rzecz innego przedsiębiorcy za stosunek pracy

Choć wyrok ten z perspektywy prawnej podtrzymuje znaną dotychczas interpretację i nie wprowadza istotnych zmian, to wyraźnie wskazuje on elementy, na które przedsiębiorca powinien zwrócić uwagę angażując osoby samozatrudnione.

Stan faktyczny, na tle którego zapadł wyrok, jest następujący. Kobieta prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą polegającą na sprzedaży detalicznej prowadzonej w wyspecjalizowanych sklepach, zawarła z właścicielką sklepu w jednej z sieci handlowych umowę o współpracy dotyczącą świadczenia usług w sklepie właścicielki za stałym, określonym w tej umowie, wynagrodzeniem wynoszącym 2500 zł. Usługi świadczone w ramach ww. umowy obejmowały typowe obowiązki sprzedawcy sklepu, które były wykonywane także przez osoby zatrudnione w sklepie na podstawie umowy o pracę. W związku z zarejestrowaną działalnością gospodarczą kobieta zawnioskowała o objęcie jej, w różnych okresach, obowiązkowymi ubezpieczeniami emerytalnym, rentowym i wypadkowym oraz dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym, deklarując w jednym z okresów maksymalną podstawę wymiaru składki ostatniego z nich. Organ rentowy ustalił jednak, że kobieta nie prowadziła działalności gospodarczej na własny rachunek i wydał decyzję o niepodleganiu przez nią ww. ubezpieczeniom. Decyzja ta została przez kobietę zaskarżona kolejno do Sądów Okręgowego oraz Apelacyjnego, by finalnie stać się przedmiotem skargi kasacyjnej do Sądu Najwyższego.

Rozpoznając skargę kasacyjną (sygn. II UK 711/16), SN zgodził się z pierwotną decyzją oraz wyrokami sądów I i II instancji, oddalając skargę kasacyjną i uznając, że w tej sprawie nie można mówić o wykonywaniu przez kobietę świadczącą usługi sprzedawcy działalności gospodarczej.

Rozważania SN są istotne z uwagi na podkreślenie wagi artykułu 2 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej definiującego pojęcie działalności gospodarczej oraz zawartą w nich jego wykładnię. SN w swoim orzeczeniu przypomniał więc o przesłankach, które działalność gospodarcza, także indywidualna, musi spełniać łącznie:

Pomocniczo, Sąd Najwyższy sięgnął też po warunki określone w art. 5a ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, których łączne spełnienie wyklucza uznanie, iż mamy do czynienia z pozarolniczą działalnością gospodarczą, tj.:

brak odpowiedzialności wobec osób trzecich za rezultat i wykonywanie czynności;
wykonywanie działalności pod kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonych przez zlecającego, oraz
nieponoszenie ryzyka gospodarczego związanego z prowadzoną działalnością gospodarczą.

Choć wyrok SN zapadł na tle specyficznego stanu faktycznego i może być podyktowany przesłankami fiskalnymi (powstrzymania roszczeń o wypłatę wygórowanych świadczeń społecznych), to przyjęta przez SN interpretacja cech samozatrudnienia, w szczególności zarobkowego i zorganizowanego charakteru, może potencjalnie zwiększać ryzyko podważania prowadzenia działalności gospodarczej również w wypadkach, w których cechy zbliżające współpracę do stosunku pracy są mniej widoczne. Zważywszy na uwagę poświęcaną w ostatnim czasie omawianej tematyce, w przypadku wielu przedsiębiorstw rekomendowany jest przegląd stosunków prawnych z samozatrudnionymi i osobami fizycznymi zaangażowanymi na podstawie umów cywilnoprawnych pod kątem poprawności ich kwalifikacji. Wskazane może być także przygotowanie się na potrzeby indywidualnych przypadków do polemiki z argumentami użytymi w prezentowanej linii orzeczniczej.