Roszczenia reprywatyzacyjne – w oczekiwaniu na rewolucję

Wygaszenie roszczeń reprywatyzacyjnych oraz wyłączenie zwrotów w naturze

Rada Ministrów pracuje nad projektem ustawy o zrekompensowaniu niektórych krzywd wyrządzonych osobom fizycznym wskutek przejęcia nieruchomości lub zabytków ruchomych przez władze komunistyczne po 1944 r. („Ustawa”)

Głównym skutkiem wejścia w życie Ustawy, który jednocześnie ma stanowić rozwiązanie problemu reprywatyzacji w Polsce, jest wygaszenie roszczeń reprywatyzacyjnych i zamianę ich na prawo do rekompensaty za przejęte nieruchomości, a także wyłączenie zwrotów nieruchomości w naturze. Co więcej, z dniem wejścia w życie Ustawy zostaną umorzone wszelkie toczące się postępowania administracyjne, sądowo-administracyjne i sądowe dotyczące roszczeń reprywatyzacyjnych, z wyjątkiem postępowań toczących się przed Komisją do spraw usuwania skutków prawnych decyzji reprywatyzacyjnych dotyczących nieruchomości warszawskich, wydanych z naruszeniem prawa („Komisja Weryfikacyjna ds. Reprywatyzacji”). 

Komisja Weryfikacyjna ds. Reprywatyzacji jest organem administracji publicznej, powołanym w 2017 r. do usunięcia nieprawidłowości związanych z decyzjami reprywatyzacyjnymi wydanymi przez Prezydenta m.st. Warszawy na podstawie tzw. „dekretu Bieruta”. W tym celu ustawodawca zdecydował o przyznaniu Komisji pewnych szczególnych kompetencji między innymi: uprawnienia do ustanowienia zakazu zbywania nieruchomości, uprawnienia do uchylania z urzędu ostatecznych decyzji administracyjnych, uprawnienia do oceny legalności decyzji administracyjnych przez pryzmat okoliczności powstałych po ich wydaniu, jak również uprawnienia do nałożenia w przypadkach szczególnych na pełnomocnika adresata decyzji reprywatyzacyjnej obowiązek zwrotu nienależnego świadczenia w wysokości wartości nieruchomości.


Nieruchomości objęte zakresem Ustawy

Ustawa jest nazywana „dużą ustawą reprywatyzacyjną”, ponieważ swoim zakresem obejmuje nieruchomości z całego terytorium Polski, nie tylko nieruchomości warszawskie. Mimo, wydawałoby się, szerokiego zakresu stosowania Ustawy, nie wszyscy właściciele wywłaszczonych nieruchomości będą mogli skorzystać z prawa do rekompensaty. Przede wszystkim prawo to będzie przysługiwało jedynie od nieruchomości, które zostały przejęte z rażącym naruszeniem prawa albo bez podstawy prawnej. Nacjonalizacja przeprowadzona zgodnie z obowiązującymi w dniu przejęcia przepisami nie będzie uprawniała do rekompensaty. Dodatkowo, prawo do rekompensaty zostało wprost wyłączone między innymi w odniesieniu do nieruchomości wywłaszczonych na podstawie reformy rolnej, nieruchomości wchodzących w skład nacjonalizowanych przedsiębiorstw oraz nieruchomości należących obecnie do Skarbu Państwa lub samorządów, przeznaczonych na określone w Ustawie cele publiczne.

Krąg podmiotów uprawnionych do rekompensaty

Ustawa znacznie ogranicza krąg uprawnionych do rekompensaty, przyznając to prawo osobom, które spełniają szereg warunków, między innymi: (1) były, na dzień wywłaszczenia, obywatelami Polski i właścicielami (współwłaścicielami) przejętej nieruchomości oraz (2) są obywatelami Polski w dniu wejścia w życie przepisów Ustawy i w dniu złożenia wniosku o przyznanie rekompensaty. W przypadku śmierci byłego właściciela, prawo do rekompensaty przysługuje jedynie jego spadkobiercom w linii prostej oraz małżonkowi. W razie wygaśnięcia prawa do rekompensaty wobec jednej z uprawnionych osób, prawo to nie przyrasta pozostałym uprawnionym. Co więcej, prawo do rekompensaty jest niezbywalne, co oznacza, że nie jest możliwy cywilnoprawny obrót tym prawem.

Realizacja prawa do rekompensaty

Ustalenie prawa do rekompensaty będzie następowało na wniosek osoby uprawnionej, złożony w terminie 12 miesięcy od dnia wejścia w życie Ustawy. Ten krótki termin nie będzie mógł być przywrócony. Uprawniony może zdecydować o formie realizacji ustalonego prawa spośród trzech dostępnych opcji:

  1. zaliczenie wartości nieruchomości przejętej na poczet ceny nieruchomości nabywanej z zasobu Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego;
  2. świadczenie pieniężne (zadośćuczynienia) ze środków Funduszu Rekompensacyjnego;
  3. obligacje skarbowe.

Wartość rekompensaty będzie wynosiła, w zależności od wybranej opcji, 20% albo 25% wartości wywłaszczonej nieruchomości, według jej stanu na dzień przejęcia, z uwzględnieniem istniejących w tym czasie obciążeń (np. hipoteki). Obecny kształt projektu Ustawy wyklucza możliwość uzyskania zwrotu w naturze, jak również dochodzenia odszkodowania.

Zastrzeżenia do projektu Ustawy

Uporządkowanie spraw dotyczących reprywatyzacji jest potrzebne z punktu widzenia bezpieczeństwa i pewności transakcji. Jednakże wprowadzone w projekcie Ustawy rozwiązania i ograniczenia są przedmiotem krytyki.

Główne zastrzeżenia kierowane pod adresem projektu Ustawy to:

  • niesprawiedliwe i nieuzasadnione zróżnicowanie sytuacji prawnej byłych właścicieli (ze względu na obywatelstwo, rodzaj przejętej nieruchomości, etc.),
  • umorzenie trwających postępowań i wygaszenie istniejących roszczeń,
  • ograniczenie kręgu spadkobierców uprawnionych do rekompensaty,
  • brak pewności co do terminu wypłaty rekompensat,
  • krótki termin na zgłoszenie wniosku o przyznanie rekompensaty.

Skontaktuj się z nami

Jean Rossi

Jean Rossi

Partner PwC Legal, PwC Polska

Tel.: +48 503 155 853

Marta Hincz

Marta Hincz

Counsel, Radca Prawny, PwC Polska

Tel.: +48 519 504 603

Obserwuj nas