Alert prawny: Rewolucja w odpowiedzialności spółek za przestępstwa środowiskowe

01/09/22

Prawnokarna ochrona środowiska i nowe zasady odpowiedzialności przedsiębiorców  

Temat prawnej ochrony środowiska wyraźnie staje się coraz bardziej powszechnym elementem współczesnej rzeczywistości, zarówno w społecznej dyskusji, jak i na przestrzeni prawa międzynarodowego oraz krajowego. Dostrzeżono potrzebę zmian w kierunku podniesienia skuteczności przepisów mających chronić przyrodę. 1 września 2022 r. wchodzi w życie zmiana prawnokarnych regulacji nastawionych na poszerzenie i zaostrzenie konsekwencji za zachowania szkodliwe dla środowiska.

Nowelizacja ta zasługuje na szczególną uwagę przedsiębiorców. Obok ogólnego podwyższania sankcji za przestępstwa środowiskowe, wprowadza ona bowiem istotne zmiany w kierunku wprowadzenia odpowiedzialności karnej podmiotów zbiorowych. W tym kontekście szczególnie ważne jest podjęcie odpowiednich działań prewencyjnych i zabezpieczających organizację przez ryzykiem naruszenia regulacji środowiskowych, które mogłoby wiązać się z jej odpowiedzialnością. Chodzi tu wprost o wdrożenie odpowiednich polityk i procedur wewnętrznych adresujących kwestie środowiskowe. Taki “zielony compliance” nie tylko zapewni ochronę przed ryzykami prawnymi, ale jest również istotny z punktu widzenia ESG i rosnących wymogów inwestorów w tym zakresie - warto więc zadbać o to, by nasza organizacja miała odpowiednie, dopasowane do siebie rozwiązania zapewniające zgodność.

Surowsze kary za przestępstwa środowiskowe

Kluczowe zmiany w prawie karnym wprowadzone przez nowelizację wiążą się z podwyższeniem wysokości kar za poszczególne przestępstwa i wykroczenia przeciwko środowisku. W niektórych przypadkach będą one mogły sięgać nawet do 10 lub 12 lat pozbawienia wolności. Uwidacznia się to szczególnie w treści nowego art. 185 k.k. poprzez uznanie umyślnych przestępstw przeciwko środowisku, które doprowadziły do śmierci lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu wielu ludzi, za zbrodnię karaną pozbawieniem wolności na minimum 3 lata

Dodano również obowiązek, a w przypadku skazania za przestępstwa nieumyślne - możliwość, orzekania nawiązki w wysokości od 10 tysięcy do 10 milionów złotych na rzecz Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. 

W tym kontekście pamiętać należy, że wiele z tych przestępstw wiąże się z odpowiedzialnością karną również w przypadku popełnienia ich nieumyślnie, choćby przez niewdrożenie odpowiednich systemów i procedur ochronnych, a tym samym niedopełnienie standardów należytej staranności. Następstwem tego rodzaju przewinień może być rozległe naruszenie środowiska przyrody bądź też zagrożenie lub naruszenie zdrowia i życia ludzkiego, co przekłada się na wyodrębnienie przepisów znacznie zaostrzających konsekwencje karne.

Nowości te w kontekście społecznej dyskusji na temat zagrożeń dla środowiska pozwalają przypuszczać, że karanie zachowań niezgodnych z duchem ekologii znacznie wzrosło, a co za tym idzie, ściganie ich będzie coraz częstsze, a sankcje ostrzejsze.

Zaostrzenie zasad odpowiedzialności przedsiębiorstw za przestępstwa środowiskowe

Dotąd podmioty zbiorowe (np. spółki handlowe, zagraniczne jednostki organizacyjne, przedsiębiorcy niebędący osobami fizycznymi) ponosiły odpowiedzialność karną w formie kary pieniężnej w przypadku, gdy osoba fizyczna popełniła w związku z działalnością na rzecz tego podmiotu przestępstwo, które mogło przynieść danej organizacji korzyść, w tym również korzyść niematerialną. Dla ukarania podmiotu zbiorowego było jednak konieczne, by sąd wcześniej wydał orzeczenie stwierdzające fakt popełnienia czynu przez daną osobę. Nowe przepisy rezygnują z tego warunku, odblokowując tym samym drogę do karania przedsiębiorców bez wcześniejszego skazania konkretnych osób fizycznych za przestępstwa przeciwko środowisku.

Znacznie zmienia się przy tym wysokość kary pieniężnej - będzie to już nie od tysiąca, ale od 10 tysięcy do maksymalnie 5 milionów złotych.  

W treści uzasadnienia projektu ustawy wprowadzającej omawiane zmiany argumentuje się je brakiem efektywności dotychczasowych rozwiązań, szczególnie w stosunku do większych podmiotów gospodarczych. Nowe regulacje jak widać są więc wyraźnym (i z pewnością nie ostatnim) krokiem w stronę większych dolegliwości za szkodliwie oddziaływanie na środowisko, ze szczególnym naciskiem na zwiększenie odpowiedzialności przedsiębiorców.

Przykładowe przestępstwa przeciwko środowisku

Rozdział kodeksu karnego poświęcony tej tematyce rozpoczyna się od przestępstwa powodowania zniszczeń w przyrodzie, w tym obiektów będących pod ochroną. Tego typu zachowania będą polegać na przykład na niszczeniu biotopów, ekosystemów leśnych i wodnych, burzeniu siedlisk organizmów żywych czy wpływanie na zagrożenie erozyjne lub obniżanie retencji opadowej - są to częste konsekwencje prowadzenia robót budowlanych na wcześniej wylesionych terenach czy też uprzedniego skażenia zbiorników wodnych lub innych elementów przyrody.

Działaniem podlegającym karaniu jest również zanieczyszczanie wody, powietrza lub ziemi substancjami lub promieniowaniem jonizującym poprzez na przykład przetrzymywanie szkodliwych środków chemicznych w niedostosowanych tego zbiornikach czy nieodpowiednie postępowanie z odpadami - składowanie ich lub transportowanie w źle zabezpieczony sposób, bądź też wadliwa utylizacja prowadzącą do przedostania się szkodliwych substancji do ośrodków życia zwierząt, atmosfery, ziemi i wód glebowych. 

Karane jest także zwożenie i wywożenie z zagranicy materiałów promieniotwórczych oraz przechowywanie, gromadzenie czy przechowywanie ich w sposób, który zagrozić może życiu, zdrowiu ludzi lub przyrodzie. 

Częstym przykładem przestępstwa przeciwko środowisku będą również nieprawidłowości związane z eksploatacją instalacji działającej w ramach zakładu (np. przedsiębiorstwa produkcyjnego lub usługowego) poprzez nieodpowiednie używanie lub nieutrzymywanie w należytym stanie konstrukcji filtrujących lub odprowadzających wodę. Karze podlega też niedotrzymywanie odpowiedniego standardu dla innych urządzeń chroniących środowisko przed zanieczyszczeniem lub skażeniem promieniotwórczym, takich jak oczyszczalnie ścieków i struktury kanalizacyjne, urządzenia chroniące przed polem elektromagnetycznym, szkodliwymi substancjami czy nawet hałasem.

Przestępstwo przeciwko ochronie przyrody może także polegać na niszczeniu lub uszkadzaniu, a co za tym idzie istotnym zmniejszeniu wartości przyrodniczej obiektów i terenów chronionych, takich jak parki krajobrazowe czy rezerwaty. W szczególności zachowane tego typu będzie karane w przypadku nieprzepisowego wznoszenia obiektów budowlanych czy prowadzenia potencjalnie zagrażającej środowisku działalności gospodarczej, wiążącej się z chociażby zanieczyszczeniem wody, generowania szkodliwych substancji, hałasu czy wibracji.

Skontaktuj się z nami

Michał Rams

Michał Rams

Partner PwC Legal, Lider Zespołu White Collar Crime, Adwokat, PwC Polska

Tel.: +48 519 506 859

Marcin Świderski

Marcin Świderski

Counsel, Lider Zespołu Compliance Practice, Adwokat, PwC Polska

Tel.: +48 519 505 725

Obserwuj nas