Warto podkreślić, iż jednoznaczne stwierdzenie wielkości zysków pochodzących z nielegalnej działalności w udziale do PKB jest niemożliwe, gdyż w skład tych zysków wchodzi między innymi udział tzw. szarej strefy. KOR, opisując zjawisko szarej strefy powołuje się na dane raportu Instytutu i Analiz Gospodarczych, w którym stwierdzono wzrost jej udziału w gospodarce. Na negatywny, wzrostowy trend, w głównej mierze wpłynęły skutki pandemii COVID-19 oraz rozwijający się konflikt zbrojny w Ukrainie. Według szacunków Instytutu, wysokość udziału szarej strefy w Polsce w 2023 r. była prognozowana na poziomie 19,6% PKB.
Ponadto, KOR w swojej publikacji wskazuje zagrożenie terroryzmem, które w ramach ryzyka podstawowego określił jako średnie. Taki sam poziom określono dla Unii Europejskiej.
Zagrożenie praniem pieniędzy
Biorąc pod uwagę możliwe zyski z nielegalnej działalności, które zostały wyliczone na poziomie ok. 3,34% PKB, należy ocenić zagrożenie praniem pieniędzy w tym zakresie na poziomie bardzo wysokim. W raporcie zaznaczono jednak, że nie ma wystarczająco wiarygodnych danych, aby oszacować te dane w sposób pewny.
Zagrożenie finansowaniem terroryzmu
Polska jest identyfikowana jako kraj z bardzo niskim poziomem zagrożenia terroryzmem (np. think tank - the Institute for Economics & Peace umieścił Polskę na 93 pozycji w Global Terrorism Index 2023, z ratingiem 0464), to jednak nie oznacza to, że zagrożenie finansowaniem terroryzmu musi być oceniane także na tym samym poziomie.
Poziom zagrożenia finansowania terroryzmu jest oceniony na poziomie wysokim z powodu wojny na Ukrainie.
Kluczowe zmiany od pierwszej KOR z 2019 r.
- wdrożono m.in. Centralny Rejestr Beneficjentów Rzeczywistych, powstał wykaz krajowych stanowisk i funkcji publicznych będących eksponowanymi stanowiskami politycznymi
- wyznaczono organy KAS do wykonywania zadań organu właściwego do prowadzenia rejestru działalności w zakresie walut wirtualnych oraz do wykonywania zadań organu właściwego do prowadzenia rejestru działalności na rzecz spółek i trustów
- GIIF przeprowadził szereg szkoleń w celu pogłębiania wiedzy w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowania terroryzmu
- wprowadzono wzory niektórych formularzy oraz przepisy technicznego dotyczące skutecznej wymiany informacji
- jednostki analityki finansowej uzyskały dostęp do systemu informacji celnej.
Poziomy ogólnego ryzyka prania pieniędzy i finansowania terroryzmu nie uległy zmianie w stosunku do poprzedniej oceny przeprowadzonej przez GIIF w 2019 roku.
Polska a inne kraje
W zawiadomieniach GIIF do prokuratury przekazanych w latach 2020-2022 w związku z podejrzeniem prania pieniędzy podmioty polskie stanowiły większość (ok. 54,3%), inne kraje UE - 22.4%, Ukrainy 8.7%, a poniżej 3% WNP, Wietnam, Indie, Nigeria, Wielka Brytania.
Z kolei Polska stanowiła średnie zagrożenie praniem pieniędzy dla Niemiec.
Największa łączna wartość środków pieniężnych wwożonych do UE (poza Polską) zadeklarowana była przez obywateli Ukrainy. Zadeklarowali oni także największą łączną wartość środków pieniężnych wywiezionych z UE, na co z pewnością ma wpływ duża imigracja ukraińska w Polsce oraz dość szerokie kontakty gospodarcze z Ukrainą.
Anonimowość
Produkty ułatwiające dokonywanie szybkich i anonimowych transakcji stanowią zagrożenie dla polskiej gospodarki na poziomie średnim.
W raporcie wskazano jednak szybki rozwój aktywów wirtualnych jako rosnące zagrożenie.
Z drugiej strony mitygującym środkiem ma być Projekt Rozporządzenia w sprawie rynków kryptoaktywów (The Markets in Crypto-Assets Regulation - MiCA), który kompleksowo reguluje funkcjonowanie kryptoaktywów w obrocie między innymi poprzez nałożenie obowiązku identyfikacji klientów.
Inne produkty, które potencjalnie mogą stanowić zagrożenie z perspektywy anonimowości wymienione w raporcie to produkty typu ‘collect’ lub wciąż powszechnie obecna w obiegu gotówka.
Wpływ zmian w KOR na Instytucje Obowiązane
Jako jeden z kluczowych wniosków płynących z Krajowej Oceny Ryzyka, GIIF wskazuje, że nie jest już wystarczające, by instytucje obowiązane pasywnie podchodziły do egzekwowania wymogów i standardów regulacyjnych. Jako podstawę działań wskazuje podejście oparte na ryzyku oraz konieczność wdrażania działań i metod, które ograniczają ryzyka, na które te instytucje są narażone. Prawidłowe implementowanie odpowiednich działań wymaga przede wszystkim prawidłowej identyfikacji, która jest możliwa jedynie przy zrozumieniu ryzyka prania pieniędzy, na które instytucje obowiązane, zależnie od ich typu, są narażone.
GIIF wskazuje również kilka ogólnych mitygantów, których zastosowanie powinno zmniejszyć ekspozycję instytucji na ryzyko związane z praniem pieniędzy, w sposób szczególny wskazując zwrócenie uwagi na transakcje do krajów charakteryzujących się wyższym ryzykiem prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu oraz potwierdzenie celu transakcji jako zgodnego z posiadaną wiedzą o kliencie.
Ocena na poziomie średnim w obu kategoriach oznacza, że krajowy system przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu powinien być ciągle doskonalony.
Od czasu poprzedniej KOR sukcesywnie wdrażano mityganty na poziomie legislacyjnym (m.in. przepisy dotyczące Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych) oraz podejmowano inne działania, które pozwolą GIIF na bardziej efektywne planowanie działań kontrolnych w instytucjach obowiązanych oraz śledzenie nowych trendów i metod w zakresie prania pieniędzy i finansowania terroryzmu.
Analiza Szczegółowa
W wyniku oszacowania ryzyka podstawowego i szczątkowego stwierdzono, że poziom ryzyka ogólnego prania pieniędzy na podstawie założonego modelu jest na poziomie średnim.
Ocena wynika z następujących aspektów:
W dokonywanej analizie ryzyk związanych z praniem pieniędzy, KOR w głównej mierze poświęca uwagę na oszacowanie ryzyka podstawowego, w ramach którego ocenia poziom zagrożenia związanego z przestępstwami bazowymi (ang. predicate offences), określanymi jako rodzaje przestępstw, w wyniku popełnienia których sprawca uzyskuje wartości majątkowe i które stanowi bazę procesu prania pieniędzy. Jako trzy najistotniejsze przestępstwa, z perspektywy wielkości pranych środków, GIIF wskazuje kolejno:
Przestępstwa skarbowe,
Przestępstwa przeciwko mieniu oraz przeciwko obrotowi gospodarczemu,
- Nielegalny obrót środkami odurzającymi i substancjami psychotropowymi.
Dodatkowo, na liście zagrożeń wymieniono również, m.in korupcję, handel ludźmi i przemyt imigrantów oraz przestępstwa związane z naruszeniem praw autorskich, własności przemysłowej oraz praw ochrony środowiska.
Na podstawie danych (m.in. wartości majątkowych na zablokowanych rachunkach, liczby spraw zakończonych aktem oskarżenia i wnioskiem o wyrok skazujący oraz liczby osób oskarżonych) pochodzących z organów państwowych, takich jak Prokuratura Krajowa, Centralne Biuro Antykorupcyjne (CBA), Centralne Biuro Śledcze Policji (CBŚP) i samego GIIF, zagrożenie przestępstwami bazowymi oceniono na poziomie pomiędzy średnim a wysokim, zatem bez zmian w stosunku do poprzedniej KOR z 2019 r. Natomiast poziom zagrożenia praniem pieniędzy w Polsce, określono jako co najmniej wysoki.
KOR, w celu oszacowania ryzyka podstawowego, poza ryzykiem związanym z przestępstwami bazowymi poświęca uwagę także ocenie poziomu podatności gospodarki, dla którego jedną ze składowych jest zagrożenie związane z produktami i usługami umożliwiającymi dokonywanie szybkich i anonimowych transakcji. W ramach nich, GIIF wyszczególnił waluty wirtualne wraz z produktami i usługami na nich opartymi, usługi typu “collect” oraz obecność gotówki w obrocie gospodarczym jako środka płatniczego.
Ze względu na niewiele rodzajów tego typu produktów i usług oferowanych na rynku, obecność gotówki w obrocie gospodarczym, oraz rosnącą świadomość obowiązków instytucji obowiązanych w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowania terroryzmu, poziom podatności gospodarki oceniono na poziomie średnim. Na tym samym poziomie została oceniona ogólna podatność w obszarze prania pieniędzy, podkreślając m.in. rozwój i efektywne działanie organów państwowych.
Ostatnim czynnikiem wpływającym na oszacowanie ryzyka podstawowego prania pieniędzy jest poziom konsekwencji, który został oceniony na poziomie pomiędzy umiarkowanym a istotnym. Na taką wartość przyczynia się tendencja wzrostowa stwierdzonych przestępstw, przy jednoczesnym spadku poziomu ich wykrywalności oraz sytuacja geopolityczna, tj. bliskość konfliktu wojennego w Ukrainie.
Powyżej wspomniane czynniki posłużyły do oszacowania ryzyka podstawowego w obszarze prania pieniędzy i określono jego występowanie na poziomie średnim.
Ocena ryzyka szczątkowego została przeprowadzona na podstawie analizy poziomów ryzyka 14 wybranych obszarów. Na podstawie przyjętego modelu, dla każdego z obszarów oszacowano poziom ryzyka. Żaden z nich nie został oceniony jako bardzo wysoki, natomiast 9 z nich posiadało poziom wysoki. Najwyższy poziom ryzyka posiadały (w kolejności od najwyższego):
fizyczny przewóz wartości majątkowych przez granicę,
usługi telekomunikacyjne powiązane z płatnościami mobilnymi,
finansowanie społecznościowe.
Sektorem, który jest najczęściej wykorzystywany w związku z przestępstwami źródłowymi jest sektor bankowy, który również został oceniony jako obszar wysokiego ryzyka. Jednym z czynników wpływających na taki stan rzeczy jest szeroka dostępność i wysoki poziom rozwoju sektora usług bankowych w Polsce. Jak zauważa GIIF, powszechna dostępność produktów bankowych, w szczególności rachunków, nie wymaga specjalistycznej wiedzy ani skomplikowanego planowania. Podobne zagrożenia prezentuje sektor usług płatniczych, natomiast w ramach tego obszaru dodatkowo wyszczególniono przekazy pieniężne, jako produkt mogący służyć celom finansowania terroryzmu ze względu na możliwość zastosowania uproszczonych środków bezpieczeństwa finansowego w przypadku niskokwotowych transakcji. KOR wyszczególnia między innymi zagrożenia związane z finansowaniem społecznościowym (ang. crowdfunding). Platformy crowfundingowe mogą być wykorzystywane są w celu zalegalizowania środków finansowych pochodzących z przestępstwa. Ta metoda wymaga jednak skoordynowanych działań grupy podmiotów, których dane byłyby wiarygodne i nie budziły zastrzeżeń. GIIF wskazuje, że finansowanie społecznościowe może zostać wykorzystane przez osoby lub podmioty świadczące usługi prania pieniędzy.
Sumarycznie, biorąc pod uwagę wszystkie obszary poddane ocenie oszacowano poziom ryzyka szczątkowego na poziomie wysokim.
Na podstawie analizy ryzyka podstawowego i szczątkowego stwierdzono, że ogólne ryzyko finansowania terroryzmu kształtuje się na poziomie średnim.
Ocena wynika z następujących aspektów:
Polska jest krajem o bardzo niskim poziomie zagrożenia terroryzmem, nie jest to jednak tożsame z równie niskim zagrożeniem finansowania terroryzmu. Pomimo niewielu postępowań karnych związanych z tego rodzaju przestępstwami, GIIF powołuje się na źródła wskazujące możliwe wykorzystywanie Polski do pozyskiwania lub transferowania wartości majątkowych na cele terrorystów. Ponadto, ze względu na obecność okoliczności wymagających wprowadzenia stopni alarmowych związanych z zagrożeniami terrorystycznymi, włączając w to zagrożenia wynikające bezpośrednio ze zbrojnego ataku na Ukrainę oraz działań hybrydowych ze strony Rosji i Białorusi, stwierdzono, że poziom zagrożenia finansowania terroryzmu jest na poziomie wysokim.
Poziom podatności oceniono, bazując na tych samych założeniach co w przypadku oceny ryzyka prania pieniędzy i oszacowano go również na poziomie średnim.
KOR nie wskazuje na istotny poziom aktywności lub finansowania działalności terrorystycznej w Polsce, zatem poziom konsekwencji oszacowano na poziomie niskim a umiarkowanym. Kluczowym aspektem w tej kategorii były zidentyfikowane luki systemu AML/CTF wskazane przez ewaluatorów Komitetu MONEYVAL oraz bliskość konfliktu wojennego w Ukrainie.
GIIF, posługując się opracowanym modelem, oszacował ryzyko podstawowe finansowania terroryzmu na poziomie średnim.
Na potrzeby oceny ryzyka szczątkowego w zakresie finansowania terroryzmu, wybrano te same założenia co w przypadku oceny ryzyka prania pieniędzy.
Podstawową różnicą jest oszacowanie jedynie dwóch obszarów jako niosących ryzyko wysokie, tj. fizyczny przewóz wartości majątkowych oraz usługi płatnicze oferowane przez inne podmioty niż banki.
Newsletter Financial Crime Issues
Otrzymuj informacje prosto na maila
Skontaktuj się z nami
