Michał MastalerzPrezes zarządu PwC Polska
Pomimo wzrostu optymizmu co do globalnej koniunktury, aż 45% prezesów ankietowanych w 27. badaniu CEO Survey wątpi w to czy ich firmy przetrwają w obecnym kształcie i przy aktualnej rentowności przez mniej niż kolejną dekadę. Takie nastroje szefów firm potwierdzają, że słowo transformacja jest dziś wyjątkowo kluczowe. Bez realnej przemiany, adaptacja do wciąż trudnej sytuacji makroekonomicznej przy równoczesnym dostosowaniu firm do ryzyk związanych ze zmianą klimatu oraz przyspieszenia technologicznego, zwłaszcza wdrożenia narzędzi Sztucznej Inteligencji (AI), będzie bardzo kosztowna, także personalnie dla samych szefów przedsiębiorstw.
Ale czym w szczegółach różnią się prezesi i dyrektorzy generalni (CEOs) firm w Polsce i na świecie? Wśród polskich dyrektorów znajdziemy znacznie więcej optymistów niż na świecie - 61% badanych oczekuje wzrostu globalnego PKB w ciągu najbliższych 12 miesięcy w porównaniu do 38% na świecie. Dlaczego tak się dzieje? Szacujemy, że to efekt wzrostu pozytywnych oczekiwań wobec odbicia koniunktury gospodarczej oraz pro biznesowych deklaracji ze strony nowej administracji. Sondaż był bowiem przeprowadzony w październiku i listopadzie 2023 roku.
Co ważne, polscy prezesi różnią się od swoich globalnych odpowiedników w zakresie postrzeganych zagrożeń. Wciąż bardziej obawiają się inflacji, niepewności makroekonomicznych i konfliktów geopolitycznych, ale są bardziej optymistyczni w kwestiach cyber ryzyk i ryzyk zdrowotnych. To badanie wskazuje jednak, że skala obaw mimo wszystko wszędzie maleje, ale też jest z czego spadać - bo poprzednie lata to okres wybuchu agresji Rosji w Ukrainie, gwałtownego skoku cen energii i post pandemicznych zaburzeń makroekonomicznych. Na świecie dominuje pogląd, że technologia staje się kluczowym elementem wpływającym na wartość firmy. W Polsce jednak wciąż z większym dystansem niż na dojrzałych rynkach podchodzimy do koniecznych inwestycji z tym związanych. Technologia w opiniach prezesów staje się czynnikiem numer 1, który przynosi i wspiera budowanie długoterminowej wartości. Aż 56% prezesów na świecie uważa, że technologiczny skok będzie miał najistotniejszy wpływ na ich firmy w ciągu najbliższych trzech lat, w porównaniu z “tylko” 39% w naszym kraju. Szefowie firm w Polsce mają świadomość, że transformacja cyfrowa i innowacje są teraz niezbędne, żeby utrzymać konkurencyjność i reagować na zmieniające się potrzeby rynku, ale wciąż mocniej oddziałuje - przynajmniej percepcyjnie - wpływ z jakim łączą się regulacje rządowe i nowe preferencje klientów.
Pomimo wciąż jedynie poprawiającej się koniunktury szansa na podtrzymanie wzrostu jest w zasięgu ręki a wyznaczanie nowych ścieżek i eksplorowanie innowacyjnych rozwiązań może zapewnić firmom przewagę konkurencyjną. W nowym roku możemy skorzystać także z szans, które na nowo się otwierają - chociażby odblokowanie i wykorzystanie funduszy unijnych, może dodać impulsu do przyspieszenia rozwoju firm i unowocześnienia gospodarki.
Kwestia zmian klimatycznych i spojrzenia na nie z perspektywy biznesowej swojej firmy oraz wykorzystania generatywnej sztucznej inteligencji (GenAI) stanowią kolejne istotne elementy, które szefowie powinni uwzględnić w swoich strategiach. Odpowiedzialne wykorzystanie AI i skupienie się na zrównoważonym rozwoju mogą przynieść korzyści zarówno biznesowe, jak i społeczne. Najważniejsze jest jednak to by patrzeć na te dwa megatrendy jako element koniecznej zmiany i dostosowania się do innej rzeczywistości. To etapy, konieczne etapy przemiany. Na tym właśnie polega “dalszy rozwój w erze transformacji”.
- Michał Mastalerz, Prezes zarządu PwC Polska
55% polskich prezesów (45% na świecie) wątpi, że obecna ścieżka rozwoju ich firmy zapewni jej rentowność przez następną dekadę — w porównaniu do 54% (39% na świecie) dwanaście miesięcy wcześniej.
"Zmiany technologiczne, wyzwania klimatyczne i inne globalne megatrendy zmuszają prezesów do ciągłej transformacji firm którymi zarządzają. Najlepsi skupiają się nie tylko na swoim modelu biznesowym, ale także na wprowadzaniu zmian wspieranych technologią. Większość ankietowanych w CEO Survey szefów przedsiębiorstw rozpoczęło już proces przemiany. Polscy prezesi w deklaracjach są odważniejsi niż ich odpowiednicy na świecie, ale w praktyce wiemy, że wciąż dominuje u nich większa awersja do ryzyka. Transformacji nie uda się zrobić bez efektywnie zaprojektowanych inwestycji, w tym w technologię i zgranego zespołu ludzi, dla których jasne są cele strategiczne organizacji”
Zakłócenia technologiczne, zmiany klimatu oraz inne przyspieszające, globalne megatrendy nadal wymuszają na szefach firm adaptację do stale zmieniającego się otoczenia biznesowego. Aż 97% respondentów zgłosiło, że podjęło co najmniej kilka kroków w celu zmiany sposobu tworzenia, dostarczania i zdobywania wartości w ciągu ostatnich pięciu lat. W tym okresie 76% prezesów podjęło co najmniej jedno działanie, które miało duży lub bardzo duży wpływ na model biznesowy ich firmy. Wynik ten odzwierciedla wciąż rosnące niepokoje - 45% respondentów na świecie wątpi, że obecna ścieżka ich firm utrzyma je przy życiu w tej dekadzie - zaledwie dwanaście miesięcy wcześniej taką odpowiedź wskazywało 39%. Polscy prezesi są bardziej ostrożni i aż 55% z nich obawia się o przyszłość swojej firmy. Bez gruntownej transformacji swojej firmy - uważają, że nie uda się utrzymać jej dotychczasowej rentowności okresie krótszym niż nawet 10 lat.
Jednocześnie obawy prezesów o przyszłość firm nie wydają się odzwierciedlać krótkoterminowych obaw gospodarczych. Szefowie firm na świecie są mniej skłonni niż rok temu do prognozowania spadku globalnego wzrostu gospodarczego, a znacznie bardziej skłonni do oczekiwania, że wzrost poprawi się w 2024 roku (38% w porównaniu do 18% w zeszłym roku). Niemniej nie oznacza to, że dyrektorzy są dużymi optymistami: część z nich spodziewa się, że globalna gospodarka skurczy się w 2024 roku. Prezesi i dyrektorzy generalni są również nieco mniej pewni niż w zeszłym roku co do perspektyw wzrostu przychodów swoich firm, zarówno w ciągu najbliższych 12 miesięcy, jak i najbliższych 3 lat. W tym przypadku polscy prezesi są bardziej optymistyczni, aż 61% z nich spodziewa się wzrostu gospodarczego na świecie w ciągu najbliższego roku. Ta znacząca różnica naszych krajowych menedżerów, a ich światowych odpowiedników może mieć przyczynę w rosnących nadziejach na odbicie koniunktury nad Wisłą, wraz z pro biznesowymi deklaracjami nowej administracji.
W porównaniu do ubiegłego roku prezesi spodziewają się znacznej poprawy sytuacji w gospodarce światowej, w Polsce odsetek jest wyższy
Zwiększająca się presja na dostosowanie się do nowych warunków rynkowych skłania dyrektorów generalnych do podejmowania decydujących działań na rzecz transformacji modelu biznesowego ich firm. Jednak sama zmiana modelu biznesowego często nie wystarcza - z badań PwC wynika, że najskuteczniejsze przedsiębiorstwa koncentrują się nie tylko na biznesie, ale również na operacjach i technologiach, które ten model wspierają. Dokonują tego w sposób ciągły, adaptując się do zmieniających się warunków rynkowych. Proces ten wymaga od liderów nie tylko zmiany sposobu myślenia, ale także stawienia czoła licznych wyzwaniom, także w obszarze zarządzania. Kluczem do sukcesu jest rozważenie szerokiego zakresu inicjatyw i ich efektywne połączenie. Inwestowanie w partnerstwa usługowe może pomóc wypełnić luki w modelu operacyjnym i nadążać za postępem technologicznym, pozwalając firmie skoncentrować się na swoich głównych kompetencjach. Takie podejście przynosi znaczące korzyści. Firmy, które skutecznie realizują te strategie, osiągają znacznie lepsze wyniki finansowe. Wyróżniają się one wyższym poziomem marży i wzrostem przychodów, co przekłada się na wydajność przewyższającą konkurentów ponad 13-krotnie. Dobrze zrealizowana transformacja biznesowa może znacząco zwiększyć konkurencyjność firmy na rynku.
W porównaniu do ostatnich 5 lat prezesi oczekują, że zmiany związane między innymi z technologią, preferencjami klientów i zmianami klimatycznymi będą miały znacznie większy wpływ na sposób, w jaki tworzą i dostarczają wartość.
Rosnące znaczenie takich trendów kontrastuje z postrzeganiem przez prezesów narażenia na kilka krótkoterminowych zagrożeń, które ogólnie spadło od ubiegłego roku. Polscy prezesi różnią się od globalnych tym, że wciąż bardziej obawiają się inflacji (32% vs 24%), niepewności makroekonomicznej (35% vs 24%) i konfliktów geopolitycznych (26% vs 18%) . Są za to bardziej optymistyczni w obszarze cyber ryzyk 12% vs 21%) i ryzyk zdrowotnych (0% vs 11%).
Ciągła potrzeba zmiany lub adaptacji modelu biznesowego, to kolejny znak rosnącej potrzeby wdrożenia nowych rozwiązań. Prezesi będą musieli rozważyć również, czego naprawdę chcą i potrzebują wszyscy interesariusze – nie tylko klienci, czyli także dostawcy, partnerzy biznesowi, inwestorzy, organy regulacyjne i całe społeczeństwo.
“Top 3 czynników, które w najbliższych 3 latach będą wpływać na sposób tworzenia wartości firm to zmiana technologiczna, nowe preferencje klientów i regulacje. W naszym kraju wciąż nie doceniamy przyspieszających technologii i często jesteśmy w tyle za innowacjami na innych rynkach dojrzałej gospodarki. Jedynie jako przykład mogę tu podać podejście do rozwiązań chmurowych, systemy CRM, ERP, robotyka czy automatyzacja, czy często powtarzana ostatnio generatywna sztuczna inteligencja. Dziś to są niezbędne narzędzia, które można wykorzystać do transformacji biznesu. Z drugiej strony widzimy, że w Polsce prezesi wyżej niż na świecie szacują wpływ na firmę ze strony regulacji, co jest bezpośrednio powiązane z niestabilnością przepisów ostatnich lat. Jednak prezesi, którzy chcą, żeby ich przedsiębiorstwa wciąż były konkurencyjne, powinni uwzględnić mocniej w swoich działaniach trendy globalne i inwestycyjnie przeformatować swoje plany. Smart transformacja nie istnieje bez technologii”
W porównaniu do dyrektorów generalnych na świecie - polscy prezesi w większym stopniu oczekują, że ich firmy zwiększą zatrudnienie o 5% lub więcej w ciągu roku (45% szefów polskich firm tak sądzi wobec 39% średnia na świecie).
Podobnie patrzymy na konieczność wzrostu cen - 52% prezesów w naszym kraju planuje zwyżki cen produktów i usług (na świecie odsetek ten wynosi 54%).
Większy optymizm polskich prezesów wobec planów dalszego zatrudnienia to efekt wciąż dużego deficytu talentów i rosnącej konkurencji o najlepszych. Wysoka inflacja wymusza chęć dokonania zwyżki cen produktów i usług - przynajmniej łatwo to zaznaczyć w deklaracjach, trudniej do wyższych cen przekonać konsumentów i kontrahentów - dlatego utrzymanie rentowności to poważne wyzwanie w najbliższych kwartałach.
"Polskie firmy często napotykają trudności w pozyskaniu finansowania akwizycji - rynek kapitałowy w naszym kraju jest mniej rozwinięty niż u wielu naszych zagranicznych partnerów. Jednocześnie w planowanie transakcji wpisuje się kontekst niepewności ekonomicznej, prawnej i regulacyjnej - im większa niepewność tym mniejsza skłonność prezesów do podjęcia decyzji o akwizycji. W warunkach zmienności i niepewności większość prezesów wybiera wzrost organiczny zamiast mogących przynieść skokowy wzrost, ale też zwiększających ryzyko biznesowe akwizycji. Zaangażowanie zasobów ludzkich i finansowych w transakcję, późniejsza integracja przejętego biznesu są znacznie trudniejsze w sytuacji, w której trudno przewidzieć popyt na określone produkty i usługi a wysokie stopy procentowe zwiększają koszt finansowania dłużnego - zmniejszając jednocześnie oczekiwany zwrot z inwestycji lub akwizycji. Z drugiej strony, to właśnie czasy zmienności umożliwiają budowanie najbardziej spektakularnych biznesów - strategię konsolidacji wykorzystują dziś m.in. spółki portfelowe Private Equity, mające dostęp do finansowania i “know-how” transakcyjnego tj. wyszukiwania, przejmowania i integracji biznesów maksymalizując uzyskiwane synergie. Mimo ostrożności polskich prezesów, uważam, że będziemy świadkami zwiększenia liczby transakcji w nadchodzących 12 miesiącach i w wybranych sektorach przyspieszą procesy konsolidacyjne. Branże, w których aktywność transakcyjna jest wysoka, a spodziewam się, że może jeszcze wzrosnąć - to przede wszystkim IT i e-commerce, ochrona zdrowia oraz szeroko rozumiana transformacja energetyczna”
Polscy prezesi rzadziej rozwijają swoje firmy poprzez akwizycje
Szefowie firm na świecie: aż 60% z nich planuje akwizycje
Współpraca pomiędzy dyrektorami finansowymi (CFOs) a prezesami (CEOs) jest czymś naturalnym, między innymi z uwagi na koncentrowanie się na efektywności i tworzeniu długotrwałej wartości, zwłaszcza w takich dziedzinach jak alokacja zasobów, wydatki kapitałowe czy wdrażanie strategii fuzji i przejęć. Dział finansowy dysponuje różnorodnymi narzędziami, takimi jak prognozowanie, budżetowanie, alokacja zasobów i zarządzanie ryzykiem, które mogą zostać wykorzystane do integracji zrównoważonego rozwoju ze strategią firmy. To stanowi klucz do określenia najbardziej efektywnych działań w zakresie redukcji emisji CO2, zrównoważonego rozwoju społecznego. W przypadku dyrektorów generalnych, którzy dążą do szybszej transformacji poprzez fuzje i wspólne przedsięwzięcia, partnerstwo z CFO może być wyjątkowo wartościowe. Takie współdziałanie może przynieść korzyści w rzetelnej ocenie wartości i w komunikowaniu tej wartości inwestorom i akcjonariuszom.
Mniej więcej dwie trzecie prezesów w Polsce i na świecie podejmuje decyzje na rzecz poprawy efektywności energetycznej. Około połowa prezesów na świecie twierdzi, że trwają prace nad innowacyjnymi produktami i usługami przyjaznymi dla klimatu, w Polsce to niemal dwie trzecie.
“Istotnych sukcesów na polu transformacji biznesu w odpowiedzi na zmiany klimatu wciąż jest mało. Zmiana klimatu ma istotny wpływ na całą globalną gospodarkę. Ponad 55% światowego PKB zależy właśnie od czynników, które są wysoce lub umiarkowanie zależne od natury. Z jednej strony firmy swoją działalnością biznesową oddziałują na klimat, ale z drugiej, ryzyka związane ze zmianą klimatu, np. dostępność zasobów wody, gwałtowne zjawiska pogodowe itd. też powinny być uwzględniane w strategiach firm i wywierają wpływ ich działalność. Prezesi powinni szukać możliwości tworzenia modeli biznesowych przyjaznych dla środowiska, które nie tylko ograniczają ryzyko i zwiększają zyski finansowe, ale także przynoszą korzyści społeczeństwu. Zmiany będą też stymulowane przez wchodzące w życie regulacje. Dyrektywa CSRD oraz uwzględnione w niej Standardy ESRS wprowadzają nowe wymogi w zakresie raportowania na temat identyfikacji i oceny istotnych oddziaływań, ryzyk i możliwości związanych z klimatem. Dla wielu firm przygotowanie do obowiązku raportowania pozafinansowego będzie dużym wyzwaniem”
“Motywację do podejmowania wysiłków dekarbonizacyjnych w przedsiębiorstwach stanowią nowe strumienie funduszy, przekierowanie prywatnych inwestycji w innowacje i nowe technologie, a także wsparcie dla kapitału ludzkiego w tym zakresie. Natomiast to, jak ta szansa zostanie wykorzystana w poszczególnych firmach zależeć będzie od wielu czynników - zaczynając od prawidłowej diagnozy stanu obecnego, przez określenie celów klimatycznych i ich mierzenie i raportowanie, aż po stworzenie całościowej strategii budowania wartości firmy. Kolejnym motywatorem są tu wymogi legislacyjne. Między innymi wymagania dyrektywy CSRD zobowiązują firmy do raportowania informacji jakie są cele redukcji emisji firmy oraz czy te cele są zgodne z porozumieniem paryskim”
“GenAI trwale wpłynie na transformację modeli biznesowych, ponowne określenie procesów pracy i gruntowną przemianę branż. To dominujący przekaz entuzjastów technologii. Jak zatem w tym wszystkim, w tym entuzjazmie wokół AI mają odnaleźć się prezesi? Jak pogodzić zagrożenia wobec chęci szybkiego działania i podążania za zmianą? Na pewno trzeba myśleć szeroko, nie tylko o samym GenAI, ale również o całym obszarze AI i transformacji jaką ze sobą niesie. Należy włączyć w proces kluczowych pracowników, szukać praktycznych zastosowań i dużo eksperymentować. To pomoże wprowadzić ciągłe innowacje, bo nowe narzędzia i technologie będą pojawiać się stale. Nasi szefowie firm ewidentnie potrzebują konkretów - ale warto zacząć od poszukiwania use-case na własnym podwórku i nie czekać na falę zastosowań z bardziej dojrzałych rynków. Trzeba odważnie podchodzić do zmiany”
“W początkowej fazie wdrażania generatywnej sztucznej inteligencji większość firm wciąż nie może określić, co chcą osiągnąć. Pomimo entuzjazmu, generatywna sztuczna inteligencja jest tylko jednym z rodzajów AI i nie osiągnęła jeszcze swojego potencjału. Wiodące firmy dostosowują swoją strategię generatywnej sztucznej inteligencji do istniejących strategii cyfrowych, podnosząc kwalifikacje pracowników i zachęcając do eksperymentowania w swoich organizacjach, koncentrując się na identyfikowaniu przypadków użycia, które można skalować. Dodatkowo zachowanie zasad cyberbezpieczeństwa wraz z podejściem do tej technologii w sposób odpowiedzialny - to nasze dodatkowe rekomendacje dla szefów firm nad Wisłą”
Szefowie przedsiębiorstw ankietowanych w naszym badaniu w przeważającej mierze postrzegają generatywną sztuczną inteligencję jako katalizator zmian, który wpłynie na efektywność, innowacje i zmiany transformacyjne. Prawie trzy czwarte (70%) uważa, że w ciągu najbliższych trzech lat znacząco zmieni to sposób, w jaki ich firma tworzy, dostarcza i zdobywa wartość. Prezesi są również optymistami, jeśli chodzi o efekty krótkoterminowe.
W ciągu najbliższych 12 miesięcy prawie trzy piąte (58%) spodziewa się, że poprawi to jakość ich produktów lub usług, a prawie połowa (48%) twierdzi, że poprawi to ich zdolność do budowania zaufania wśród interesariuszy. Oczekują także lepszych wyników swojej działalności – 41% spodziewa się, że będzie to miało pozytywny wpływ na przychody, a 46% oczekuje, że pozytywnie wpłynie to na rentowność. Sektor technologii, mediów i komunikacji jest najbardziej pozytywnie nastawiony do wpływu na zyski (54%), natomiast najmniej optymistyczny jest sektor energii, mediów i zasobów (36%). Choć dyrektorzy generalni coraz częściej dostrzegają transformacyjne korzyści wynikające z generatywnej sztucznej inteligencji, zdecydowana większość twierdzi, że będzie ona wymagać podnoszenia kwalifikacji pracowników (69%). Wyrazili także zaniepokojenie związanym z tym wzrostem ryzyka cyberbezpieczeństwa (64%), dezinformacją (52%), odpowiedzialnością prawną i ryzykiem dla reputacji (46%) oraz uprzedzeniami wobec określonych grup klientów lub pracowników (34%) w swoich firmach.
Badanie zostało przeprowadzone wśród 4702 światowych szefów firm, w tym 31 w Polsce i 111 w Europie Środkowo-Wschodniej na przełomie października i listopada 2023 roku.
Nie wszystkie procenty w wykresach sumują się do 100%, co wynika z zaokrąglania procentów, możliwości wielokrotnego wyboru odpowiedzi oraz rezygnacji z wyświetlania niektórych odpowiedzi (takich jak "inny", "żaden z powyższych" i "nie wiem").