Ustawa o jawności życia publicznego – co oznacza dla przedsiębiorców?

Procedury antykorupcyjne

Podstawowym obowiązkiem, którego adresatem będą przede wszystkim podmioty prywatne, jest podejmowanie działań służących przeciwdziałaniu praktykom korupcyjnym.

Zgodnie z założeniami ustawy, wszyscy średni i duzi przedsiębiorcy sektora niezależnie od branży, będą zobowiązani do wdrożenia i stosowania wewnętrznych procedur antykorupcyjnych. Rozwiązania te mają zapobiegać popełnianiu przez osoby działające w imieniu przedsiębiorców lub na ich rzecz tzw. przestępstw korupcyjnych. Chodzi głównie o przekupstwo, płatną protekcję, łapownictwo menedżerskie, czy pranie pieniędzy.

Ustawa wskazuje przykładowe środki, które mogą zostać zastosowane przez przedsiębiorców w celu stworzenia systemu "antykorupcyjnego"

• Szkolenie pracowników w zakresie odpowiedzialności karnej za przestępstwa o charakterze korupcyjnym,
• Opracowanie i wprowadzenie w spółce kodeksu antykorupcyjnego,
• Wprowadzenie zasad otrzymywania przez pracowników prezentów oraz innych korzyści,
• Wprowadzenie sposobów informowania pracodawcy o propozycjach korupcyjnych i zgłaszania nieprawidłowości (whistleblowing),
• Umieszczanie klauzul antykorupcyjnych w umowach,
• Przeciwdziałanie tworzeniu w organizacji funduszy korupcyjnych.

Za niewdrożenie lub niestosowanie procedur antykorupcyjnych firmom grozić będą wysokie kary - nawet do 10.000.000 zł. Na taką samą karę narazi się przedsiębiorca, który wprowadzi w firmie rozwiązania pozorne lub nieskuteczne. Dodatkowym warunkiem nałożenia takiej kary będzie postawienie zarzutu korupcyjnego osobie działającej w imieniu przedsiębiorcy lub na jego rzecz (niezależnie od tego, czy zarzut okaże się uzasadniony).

To jednak nie wszystko. Wraz z wymierzeniem kary pieniężnej na przedsiębiorcę będzie mógł zostać nałożony pięcioletni zakaz ubiegania się o udzielenie zamówienia publicznego. Dla wielu firm zakaz ten może okazać się znacznie bardziej dotkliwy niż sankcja finansowa.

Dla członków zarządów spółek kluczowe znaczenie będzie mieć fakt, że odpowiedzialność spółki za naruszenie ustawy może potencjalnie przełożyć się na ich osobistą odpowiedzialność majątkową wobec spółki. Taka sytuacja może mieć miejsce jeżeli spółka poniesie szkodę wskutek naruszenia obowiązków związanych z prawidłowym wdrożeniem procedur antykorupcyjnych.

Rejestr umów cywilnoprawnych

Spółki zobowiązane (czyli te, w których Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego posiada co najmniej 20% udziałów w kapitale zakładowym lub posiada uprawnienia takie, jak przedsiębiorca dominujący) będą musiały prowadzić rejestr zawieranych umów cywilnoprawnych o wartości co najmniej 2.000 zł. Tak niski pułap kwotowy sprawia, że do rejestrów trafi zdecydowana większość zawieranych kontraktów.

Naruszenie obowiązku prowadzenia rejestru może skutkować pociągnięciem do odpowiedzialności karnej osób odpowiedzialnych za ten obszar w danej firmie – zwykle zarządu spółki. Nieprowadzenie rejestru, niedokonywanie jego aktualizacji lub podawanie w nim informacji nieprawdziwych, ma być zagrożone karą do 3 lat pozbawienia wolności.

Oświadczenia majątkowe

Ustawa znacznie poszerza krąg osób zobowiązanych do składania oświadczeń o stanie majątkowym. Oświadczenia mają składać menadżerowie, którzy dotychczas nie byli objęci tym obowiązkiem, tj. członkowie zarządów spółek zobowiązanych. Oświadczenia te będą jednak niejawne. Za naruszenie terminu do złożenia oświadczenia albo podanie w nim informacji nieprawdziwych lub zatajenia niektórych informacji, menadżerom grozić będzie kara pozbawienia wolności do lat 5.  

Wpływ ustawy na funkcjonowanie spółek

Projekt ustawy o jawności życia publicznego w istotny sposób wpłynie na wewnętrzne funkcjonowanie spółek zarówno sektora publicznego, jaki i prywatnego. Nowe obowiązki członków zarządów mają w założeniu zwiększyć transparentność działania firm i wyeliminować (a przynajmniej ograniczyć) praktyki korupcyjne. Zmiany wpisują się w aktualny trend regulacyjny uzasadniany zwiększeniem przejrzystości i gwarancji zasad fair play w obrocie gospodarczym.

Warto wspomnieć, że równocześnie z ustawą o jawności prowadzone są prace nad zmianą ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary. Nowe rozwiązania mają znacznie zaostrzyć odpowiedzialność spółek i usprawnić prowadzenie przeciwko nim postępowania karnego.

Zbiorcze uregulowanie obowiązków związanych z opracowaniem i stosowaniem mechanizmów antykorupcyjnych to nowość dla naszego porządku prawnego. Podobna regulacja funkcjonuje już jednak od roku 1977 w USA (Foreign Corrupt Practices Act), a kolejne są ustawicznie wprowadzane w krajach europejskich - m.in. UK Bribery Actr w Wielkiej Brytanii z 2010 roku, ustawa antykorupcyjna we Włoszech z 2012 roku, Gesetz zur Bekämpfung der Korruption w Niemczech z 2015 roku czy ustawa antykorupcyjna Sapin II we Francji z 2016 roku.

Kiedy wejdzie w życie?

Początkowo ustawa miała wejść w życie jeszcze w roku 2017. Wobec licznych uwag do projektu, zwłaszcza w zakresie w jakim dotyczy on oświadczeń majątkowych, termin ten był już dwukrotnie przesuwany.  Można przypuszczać, że ustawa zacznie obowiązywać najpóźniej w ciągu najbliższych kilku miesięcy.