Alert prawny: Zatory płatnicze - obowiązki, raportowanie i konsekwencje

Ustawa o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych („Ustawa”), potocznie nazywana ustawą o zatorach płatniczych, stanowi istotne zagadnienie, nad którym obecnie pochylają się przedsiębiorcy. A to za sprawą nowelizacji wprowadzonych ustawą z dnia z dnia 19 lipca 2019 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia zatorów płatniczych z dniem 1 stycznia 2020 r. 

Wprowadzone zmiany były już przedmiotem licznych komentarzy i alertów, jednakże nasze doświadczenia pokazują, że znaczny odsetek firm nie podjął dotychczas zdecydowanych działań w celu ich wdrożenia i przygotowania swoich organizacji do realizacji nowych obowiązków.

Nadmienić trzeba, że w uzasadnieniu do Ustawy wskazano, że przyczyną wprowadzonych zmian była statystyka, ponieważ 78% przedsiębiorców funkcjonujących na polskim rynku otrzymywało zapłatę 30 dni po terminie, a 13% z nich aż 60 dni po terminie. Wielu przedsiębiorców identyfikuje natomiast opóźnienia w zapłacie jako barierę prowadzenia działalności czy też przyczynę własnych zatorów płatniczych. Jednocześnie problem ten dotyka głównie mikro, małych i średnich przedsiębiorców, którzy statystycznie otrzymują zapłatę dużo później niż duży przedsiębiorca, a co za tym idzie, ponoszą ekonomiczny koszt zatorów płatniczych. Mając na uwadze działania administracji publicznej, w tym te podejmowane przez Prezesa UOKiK oraz publikowane komunikaty, nie można już się łudzić, że wprowadzone Ustawą nowe obowiązki nie będą efektywnie egzekwowane.

Z tych względów warto przypomnieć, jakie elementy Ustawy w szczególności należy mieć na uwadze, które zarazem szczególnie istotnie wpływają na sytuację przedsiębiorców. Ustawa bowiem obejmuje transakcje handlowe, których stronami są szeroko pojęci przedsiębiorcy i podmioty publiczne.

Maksymalne terminy płatności

Dotychczas obowiązujące ograniczenia terminów płatności zostały zaostrzone, a przepisy Ustawy znacznie dalej ingerują w treść stosunków zobowiązaniowych, chroniąc w szczególności mniejsze podmioty przed narzucaniem im zbyt długich terminów zapłaty. 

W transakcjach handlowych, w których dłużnikiem świadczenia pieniężnego jest duży przedsiębiorca, a wierzycielem przedsiębiorca z sektora MŚP, maksymalny 60-dniowy termin płatności nie może w żaden sposób ulec wydłużeniu na mocy porozumienia stron. Podmioty publiczne niebędące podmiotami leczniczymi muszą regulować swoje zobowiązania pieniężne w terminie nie dłuższym niż 30 dni, natomiast publiczne podmioty lecznicze mają na to 60 dni. W innych stosunkach, np. pomiędzy dużymi przedsiębiorcami, ustanawianie wydłużonych terminów zapłaty jest możliwe, niemniej jednak tylko wtedy, gdy nie będzie to rażąco nieuczciwe wobec wierzyciela. 

Zagadnienia te powinny w szczególności zainteresować dłużników transakcji handlowej, bowiem to oni są zobowiązani do wykazania, że ustalone terminy zapłaty nie są rażąco nieuczciwe wobec wierzyciela. Okoliczności te warto rozważyć już na etapie zawierania transakcji handlowej z kontrahentem, ponieważ postanowienia umowne dotyczące terminów płatności sprzeczne z regulacjami Ustawy obarczone są wadą bezwzględnej nieważności, co skutkuje automatycznym zastąpieniem wydłużonych terminów zapłaty terminami ustawowymi. 

Ponadto warto także wskazać, że jeżeli termin na zapłatę przekracza 120 dni, to wierzyciel ma prawo do rozwiązania lub odstąpienia od umowy, jeżeli wprowadzenie tego terminu było rażąco nieuczciwe dla wierzyciela. W takiej sytuacji, wszystkie wierzytelności należne mu od dłużnika stają się wymagalne w terminie 7 dni od daty skorzystania z tego uprawnienia.

Z coraz częściej docierających do nas informacji z rynku wynika, że pomimo roku obowiązywania przepisów Ustawy w tym zakresie nadal powszechnie stosowane są terminy niezgodne z Ustawą lub, których stosowanie nie zostało w odpowiedni sposób zabezpieczone w przypadku, gdyby kontrahenci zakwestionowali zasadność ich stosowania.

Szczególne zasady dotyczące dużych przedsiębiorców

Obowiązkiem Ustawy, względem którego realizacji przedsiębiorcy przyjmują częstokroć nieadekwatne podejście, mogące skutkować istotnymi konsekwencjami (nie tylko ekonomicznymi, ale też związanymi z osobistą odpowiedzialnością wykroczeniową osób zarządzających spółką), jest obowiązek informowania kontrahentów o swoim statusie jako dużego przedsiębiorcy. Naruszenie tego obowiązku, zarówno poprzez brak złożenia oświadczenia, jak i złożenie oświadczenia niezgodnego z prawdą, jest wykroczeniem podlegającym grzywnie.

Co więcej względem dużych przedsiębiorców, niezależnie od odmiennego, bardziej restrykcyjnego, sposobu kształtowania terminów zapłaty (w szczególności wobec podmiotów z sektora MŚP), ustawodawca, który już od kilku lat przyznawał możliwość dochodzenia zapłaty odsetek za okres po upływie terminu 30 dni od daty doręczenia faktury lub rachunku oraz spełnieniu świadczenia przez wierzyciela, ograniczył to uprawnienie tylko dla wierzycieli nie posiadających statusu dużego przedsiębiorcy. Tym samym duży przedsiębiorca nie jest już chroniony możliwością dochodzenia dodatkowych odsetek w razie ustalenia wydłużonych terminów płatności.

Koniec pierwszego roku obowiązywania Ustawy oznacza zbliżający się nieuchronnie termin złożenia pierwszego sprawozdania o stosowanych w poprzednim roku kalendarzowym terminach zapłaty w transakcjach handlowych. Najwięksi przedsiębiorcy (co do zasady tacy, których obroty przekraczają 50 mln EUR) oraz spółki funkcjonujące w ramach podatkowych grup kapitałowych zobowiązane są do składania takich sprawozdań w terminie do 31 stycznia każdego roku dotyczących roku poprzedniego, począwszy od roku 2021. Pozostało zatem już naprawdę niewiele czasu by odpowiednio przygotować swoje systemy księgowe i zebrać należycie przygotowane i kompletne dane. Podkreślenia wymaga natomiast, że brak złożenia wskazanego sprawozdania jest wykroczeniem podlegającym karze grzywny, dla kierowników jednostek zobowiązanych do jego złożenia.

W naszej praktyce dostrzegamy obecnie bardzo wzmożony ruch w tym zakresie, który na pewno będzie się nasilał do końca stycznia 2021 roku.  

Sprawozdania muszą zawierać przede wszystkim informacje o wartości świadczeń pieniężnych otrzymanych i spełnionych w ustalonych przez ustawodawcę przedziałach czasowych, a także o wartości świadczeń nie otrzymanych w terminie. 

Odpowiedzialność przedsiębiorców za niedopełnienie obowiązków

Czyn nieuczciwej konkurencji - wydłużanie terminów zapłaty

Nowe obowiązki, to również nowe sankcje. Przede wszystkim ustawodawca zdecydował się wprowadzić do ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji nowy typ czynu nieuczciwej konkurencji, którym jest nieuzasadnione wydłużanie terminów zapłaty za dostarczone towary lub wykonane usługi (czyn może zatem polegać np. na naruszeniu przepisów Ustawy, rażącym odstępstwie od dobrych praktyk handlowych, niedostosowaniu terminów płatności do harmonogramu dostawy towarów).

Z popełnieniem czynu nieuczciwej konkurencji wiąże się natomiast powstanie szeregu uprawnień przysługujących pokrzywdzonemu takim czynem, od żądania zaniechania niedozwolonych działań po żądanie naprawienia szkody.

Kary Prezesa UOKiK za tworzenie zatorów płatniczych

Dodatkowo, Ustawa wskazuje, iż zakazanym jest nadmierne opóźnianie się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych przez podmioty objęte zakresem Ustawy, niebędące podmiotami publicznymi. Nadmierne opóźnienie występuje w przypadku, gdy w okresie 3 kolejnych miesięcy suma wartości świadczeń pieniężnych niespełnionych oraz spełnionych po terminie przez dany podmiot wynosi co najmniej:

• 5 000 000 złotych - w stosunku do postępowań wszczętych w latach 2020-2021,
• 2 000 000 złotych - w stosunku do postępowań wszczętych od 2022 roku.

Postępowanie w tej sprawie prowadzi Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, który otrzymał cały wachlarz nowych uprawnień służących przeprowadzaniu kontroli wśród przedsiębiorców, takich jak prawo żądania informacji, sprawdzania ksiąg podmiotów, czy też wstępu do siedziby, w tym także podmiotów, które nie są stroną transakcji handlowej. Utrudnianie lub uniemożliwianie kontroli Prezesa UOKiK lub odmowa przedłożenia informacji lub dokumentów, a także przedstawienie nieprawdziwych informacji, skutkować może nałożeniem kary pieniężnej do 5% przychodów za poprzedni rok, do 50 000 000 euro.

W razie stwierdzenia naruszenia zakazu nadmiernego opóźniania się ze spełnianiem świadczeń pieniężnych, Prezes UOKiK nakłada natomiast administracyjną karę pieniężną za każdy przypadek niespełnienia lub spełnienia po terminie świadczenia pieniężnego, wyliczonego według wzoru określonego w Ustawie.

Działania Prezesa UOKiK dosadnie podkreślają, że przepisy Ustawy weszły już do powszechnego stosowania. Od czerwca bieżącego roku Prezes UOKiK wszczął łącznie 72 postępowania przeciwko przedsiębiorcom, u których mogą występować największe zatory płatnicze. Jak wskazuje Prezes UOKiK Tomasz Chróstny - “Walka z zatorami płatniczymi jest szczególnie ważna w czasie pandemii koronawirusa. Otrzymanie terminowo należności za dostarczone produkty czy zrealizowane usługi to często warunek przetrwania mniejszych przedsiębiorców. Nadmierne opóźnianie  płatności lub ich brak jest działaniem niedopuszczalnym ze strony dużych firm.” (https://www.uokik.gov.pl/aktualnosci.php?news_id=16926). Należy się zatem spodziewać, że Prezes UOKiK będzie wszczynał kolejne postępowania w celu zwiększenia płynności płatniczej na rynku. 

Zgodnie z komunikatem Prezesa UOKiK, przedsiębiorcy zostali wytypowani po analizie informacji dotyczących prawdopodobieństwa wystąpienia opóźnień w pierwszym kwartale 2020 roku uzyskanych z Krajowej Administracji Skarbowej, co skutkowało zidentyfikowaniem obszarów, gdzie ryzyko powstawania opóźnień jest największe. Co nader istotne, częściowo działania Prezesa UOKiK zainicjowane zostały zgłoszeniami przesyłanymi przez samych przedsiębiorców (w szczególności wierzycieli kontrolowanych podmiotów). Z punktu widzenia przedsiębiorców, których opóźnienia w płatnościach związane są z okolicznościami zewnętrznymi, kluczowe znaczenie może mieć odpowiednie przygotowanie się do potencjalnych postępowań, w szczególności zabezpieczając dowody potwierdzające okoliczności skutkujące opóźnieniem oraz  uzasadniające brak winy przedsiębiorcy lub brak możliwości przeciwdziałania powstaniu takiego opóźnienia.

Warto zwrócić uwagę, że z naszych doświadczeń wynika, że przebieg postępowań prowadzonych przez Prezesa UOKiK może stanowić istotne zagadnienie dla przedsiębiorców. Zakres i rodzaj oczekiwanych przez organ informacji i dokumentów sprawia, że wyzwaniem dla organizacji jest terminowe ich skompletowanie i przedłożenie. To natomiast może generować ryzyko nałożenia dodatkowej kary za nieprzekazanie wymaganych informacji lub uczynienie tego w sposób nierzetelny.

Nowelizacja Ustawy z dniem 1 stycznia 2020 r. przyniosła wiele zmian, w szczególności dla dużych przedsiębiorców. Podmioty objęte zakresem tej ustawy powinny szczegółowo przyjrzeć się swojej praktyce płatniczej dla dostawców i usługodawców, w szczególności z sektora mikro, małych i średnich przedsiębiorców, a także stosowanym wzorcom umów handlowych.