Biznes i Bioróżnorodność - jak to połączyć?

Alarmujące tempo utraty bioróżnorodności

Ponad połowa światowego PKB – 44 biliony USD – jest zagrożona zakłóceniami wynikającymi z utraty różnorodności biologicznej¹. Nasza gospodarka w dużym stopniu uzależniona jest od przyrody, jeśli chodzi o zasoby takie jak żywność i surowce, a także funkcje ekosystemu. W szerszym ujęciu stan różnorodności biologicznej wpływa na zdrowie i dobrobyt naszych społeczeństw. Jednocześnie, utrata bioróżnorodności nigdy wcześniej w historii ludzkości nie postępowała w tak szybkim tempie i na tak dużą skalę. Tylko w ciągu ostatnich 50 lat populacje dzikich zwierząt na Ziemi zmniejszyły się średnio o 69%, a ok. milion gatunków zwierząt i roślin jest obecnie zagrożonych wyginięciem².

1/3 wierzchniej warstwy gleby na świecie uległa degradacji
Amazonia straciła 17% swojej wielkości w ciągu ostatnich 50 lat
ponad 85% terenów podmokłych zostało utraconych
32% powierzchni lasów na świecie zostało zniszczone

co najmniej 55% powierzchni oceanu jest objęte połowami przemysłowymi
przełowienie 33% zasobów rybnych
50% światowego systemu raf koralowych zostało zniszczonych

83% spadek populacji wszystkich gatunków słodkowodnych od 1970 r.
41% redukcja gatunków owadów w ostatnich dekadach
60% spadek populacji wszystkich gatunków kręgowców od 1970 r.

Tym samym, spadek bioróżnorodności został uznany za czwarte najpoważniejsze zagrożenie, z którym ludzkość będzie się musiała zmierzyć w ciągu najbliższych 10 lat obok (1) niepowodzenia w łagodzeniu zmian klimatycznych, (2) niepowodzenia w dostosowaniu do zmian klimatycznych oraz (3) klęsk żywiołowych i ekstremalnych zjawisk pogodowych³. Kluczową rolę w odwróceniu tego trendu odgrywają przedsiębiorstwa i ich otoczenie.

¹Nature Risk Rising: Why the Crisis Engulfing Nature Matters for Business and the Economy, WEF in collaboration with PwC, January 2020
² WWF (2022) Living Planet Report 2022 – Building a naturepositive society. Almond, R.E.A., Grooten, M., Juffe Bignoli, D. & Petersen, T. (Eds). WWF, Gland, Switzerland
³ The Global Risks Report 2023 18th Edition, WEF

Rosnąca świadomość biznesu

Światowi liderzy biznesu wykazują się coraz większym zrozumieniem zależności i stabilności systemu społeczno-gospodarczego od przyrody. Dobitnym wyrazem tej rosnącej świadomości był np. List otwarty dyrektorów generalnych globalnych przedsiębiorstw wzywający rządy państw do stworzenia istotnych i możliwych do zrealizowania globalnych ram różnorodności biologicznej po 2020 r.

Sygnatariusze listu, tj. ponad 1000 firm, reprezentujących 4,7 biliona USD rocznego przychodu i zatrudniających ponad 11 mln osób, podpisali wezwanie do jak najszybszego przyjęcia polityki mającej na celu odwrócenie procesu utraty różnorodności biologicznej do 2030 r.⁴

Z kolei, według danych CDP, w 2022 r. spośród ponad 8 850 ankietowanych przedsiębiorstw 7 700 (tj. 87%) zdecydowało się ujawnić informacje na temat ryzyka związanego z bioróżnorodnością.

Istnieje też niemała grupa firm, m.in. w sektorze dóbr konsumenckich i handlu detalicznego, mogąca się pochwalić aktywnym działaniem na rzecz ochrony bioróżnorodności poprzez jasne określenie swoich zobowiązań wobec przyrody i konsumentów, wypracowanie odpowiednich strategii i polityk w zakresie bioróżnorodności oraz objęcie zadeklarowanych działań systemem zarządzania, monitoringu i raportowania.

⁴https://www.businessfornature.org/open-letter-cop15

Wybrane dobre praktyki:

Prezes Zarządu sprawuje nadzór nad kwestiami bioróżnorodności. Jest również przewodniczącym Komitetu Ładu Korporacyjnego i Odpowiedzialności Korporacyjnej, który monitoruje i nadzoruje wszystkie sprawy dotyczące ESG. Odpowiedzialność w zakresie bioróżnorodności w systemie zarządczym spoczywa na Dyrektorze wykonawczym ds. Zrównoważonego Rozwoju. Jego obowiązki obejmują, m.in. projektowanie polityk korporacyjnych, zobowiązań i planów działania do zatwierdzenia przez Zarząd, a także monitorowanie i zgłaszanie Zarządowi postępów w zakresie zatwierdzonych celów.
Firma popiera kilka inicjatyw związanych z różnorodnością biologiczną, w tym The Consumer Goods Forum Forest Positive Coalition of Action. W 2021 r. firma przekazała ponad 600 tys. EUR na wsparcie projektów przywracania naturalnych siedlisk, ochrony bioróżnorodności oraz podnoszenia świadomości środowiskowej.
W ramach strategii bioróżnorodności dot. łańcucha dostaw firma promuje, we współpracy ze swoimi dostawcami, inicjatywy mającego na celu budowanie świadomości społecznej w zakresie bioróżnorodności, stworzyła podręcznik zrównoważonego rolnictwa, mapuje obecność składników związanych z wylesianiem w produktach marki własnej poprzez zbieranie informacji od dostawców nt. pochodzenia i certyfikatów zrównoważonego rozwoju tych składników.

Wybrane dobre praktyki:

Firma ma dwóch wyznaczonych przedstawicieli kadry kierowniczej - ze specjalnie przyznanym budżetem - odpowiedzialnych za ogólne aspiracje, działania i postępy firmy w zakresie zrównoważonego rozwoju (w tym bioróżnorodności): dyrektora ds. Globalnego Wpływu oraz Raportowania, jak również dyrektora ds. Zrównoważonego Rozwoju.
Firma raportuje do CDP w zakresie następujących inicjatyw: Deklaracja Nowojorska w Sprawie Lasów, protokołu Cerrado, TNFD Forum, Inicjatywy Ram Odpowiedzialności i koalicji CGF Forest Positive.
Firma wymienia szereg inicjatyw, nad którymi pracuje lub w które inwestuje w zakresie wyeliminowania wylesiania w łańcuchu dostaw, rozwiązań klimatycznych opartych na naturze i ochrony gatunków zagrożonych.

Wybrane dobre praktyki:

Spółki grupy są zaangażowane we wsparcie kilku zewnętrznych inicjatyw na rzecz bioróżnorodności, jak np. współpraca z Global Nature Fund oraz zaangażowanie w ogólnoeuropejską inicjatywę bioróżnorodności w zakresie standardów i etykiet dla przemysłu spożywczego (ang. "Biodiversity in Standards and Labels for the Food Industry").
Firma uwzględnia bezpośredni wpływ na bioróżnorodność i użytkowanie gruntów poprzez różne działania, na przykład poprzez uszczelnianie powierzchni, podczas budowy nowych sklepów, centrów logistycznych i zakładów produkcyjnych.
Firma posiada specyfikacje budowlane, które obejmują zasady dotyczące szczegółowych informacji na temat sadzenia drzew i roślin. Brane są one pod uwagę przy budowaniu nowych obiektów.
Wszystkie firmy w grupie podjęły publicznie strategiczne zobowiązanie do utrzymywania łańcuchów dostaw pozbawionych wylesiania. Na przykład do końca 2025 r. jedna z firm grupy ma na celu mieć łańcuchy dostaw wolne od wylesiania, konwersji i wyzysku.

Chociaż firmy coraz częściej dostrzegają negatywne skutki utraty różnorodności biologicznej, większość z nich nie przekuła jeszcze zobowiązań w konkretne inicjatywy. Te, natomiast, które rozpoczęły działania na tym polu, wykazują potrzebę głębszego zrozumienia powiązań swojej działalności z kwestiami wpływu na środowisko naturalne i bioróżnorodność, w celu chociażby stworzenia odpowiedzialnych łańcuchów dostaw, spełnienia wymagań inwestorów czy dostosowania się do przyszłych wymogów w zakresie sprawozdawczości. Firmy, które nie podejmą odpowiednich działań, będą musiały zmierzyć się z szerokim zakresem ryzyka ze względu na rosnące oczekiwania społeczne i regulacyjne. Przy czym te ostatnie rosną w szybkim tempie.

Polityka UE dotycząca bioróżnorodności

W ostatnich latach Komisja Europejska zwiększyła rangę priorytetów związanych z bioróżnorodnością. Długofalowe ramy rozwoju UE są zawarte w Europejskim Zielonym Ładzie. Jest on fundamentem dla wszystkich szczegółowych polityk, strategii i inicjatyw związanych z osiągnięciem celów zrównoważonego rozwoju oraz neutralności klimatycznej do 2050 r. Priorytety i działania dotyczące bioróżnorodności są ujęte w czterech dokumentach: Strategii UE dotyczącej adaptacji do zmian klimatu (2021), Strategii “od pola do stołu” (2021), Strategii UE na rzecz bioróżnorodności 2030 (2020) oraz Nowej strategii leśnej (będzie przyjęta w 2023).

Strategia UE dot. adaptacji do zmian klimatu
Wzywa do zwiększenia skali rozwiązań opartych na zasobach przyrody oraz szybszego realizowania działań w zakresie przystosowania do zmian klimatu.

Strategia UE na rzecz bioróżnorodności 2030
Ma doprowadzić do odbudowy europejskich zasobów przyrodniczych np. poprzez rozszerzenie obszarów Natura 2000, zmianę sposobu gospodarowania gruntami rolnymi czy zazielenianie miast.

Strategia “od pola do stołu”
Stawia cele w odniesieniu do produkcji rolnej, jak i zmniejszenia wpływu rolnictwa na środowisko; wyraźnie łączy łańcuch dostaw żywności z bioróżnorodnością i klimatem.

Nowa strategia leśna
Ma na celu zwiększenie areału lasów UE i podniesienie ich jakości oraz promowanie i wdrożenie zrównoważonej biologicznie gospodarki leśnej.

Polityki UE obejmujące bioróżnorodność

Architektura strategii tworzących kontekst regulacyjny w obszarze bioróżnorodności

Poniższy diagram przedstawia powiązanie strategii, których częścią są obszary związane z bioróżnorodnością
Strategia UE dot. adaptacji do zmian klimatu, Strategia od Pola do Stołu oraz Strategia UE na rzecz bioróżnorodności 2030 wynikają z wizji kierunkowej nakreślonej w Europejskim Zielonym Ładzie
Nowa strategia leśna bazuje na Strategii UE na rzecz bioróżnorodności 2030, ale w znacznym stopniu wychodzi też poza nią

Każdy z tych czterech regulacyjnych filarów wpływa na działalność gospodarczą firm w kwestiach dotyczących: strategii, operacji, zarządzania ryzykiem, inwestycji i wizerunku, czy też ujawniania informacji i zarządzania korporacyjnego.

Co COP-15 oznacza dla biznesu?

Proces polityczny i regulacyjny jest też wyznaczany w wymiarze międzynarodowym. W grudniu 2022 r. miała miejsce 15. Konferencja ds. różnorodności biologicznej (COP-15), podczas której uzgodniono międzynarodowe porozumienie - globalne ramy różnorodności biologicznej (ang. Global Biodiversity Framework, GBF). Zobowiązuje ono sygnatariuszy do ochrony 30% powierzchni lądów i oceanów (obecnie ochroną jest objęte, odpowiednio, 17% i 10%). Istotne z punktu widzenia biznesu są ustalenia dotyczące przede wszystkim następujących celów operacyjnych:

Zapewnienie odbudowy co najmniej "X"% zdegradowanych ekosystemów lądowych, wód śródlądowych oraz ekosystemów przybrzeżnych i morskich.

Znaczenie dla konkretnych sektorów

Cel 2 Odbudowa ekosystemów zakłada intensyfikację działań prowadzących do odtworzenia i zachowania ekosystemów naturalnych w celu rozwiązania problemu zmiany użytkowania gruntów i mórz, tj. głównego czynnika powodującego utratę różnorodności biologicznej.

Może to mieć wpływ na przedsiębiorstwa, których działalność lub łańcuchy wartości są związane ze zmianą użytkowania gruntów i mórz, np. żywność i rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo i akwakultura, budownictwo, przemysł energetyczny i wydobywczy.

Sektory takie jak ekoturystyka mogłyby odnieść korzyści ze zwiększonej odbudowy i ochrony obszarów chronionych.

Ograniczenie zanieczyszczeń do poziomu, który nie jest szkodliwy dla różnorodności biologicznej i funkcji ekosystemów, w tym:

ograniczenie nadmiaru składników odżywczych odprowadzanych do środowiska (np. azotu i fosforu z nawozów)
zmniejszenie ryzyka związanego z pestycydami i wysoce niebezpiecznymi chemikaliami
zmniejszenie lub wyeliminowanie zrzutu odpadów z tworzyw sztucznych.

Znaczenie dla konkretnych sektorów

Rolnictwo odpowiada za większość światowego odpływu składników odżywczych, podczas gdy akwakultura staje się jego rosnącym źródłem. Produkcja roślinna odpowiada za 85-90% zużycia pestycydów. Od głównych firm z branży spożywczej i tekstylnej będzie się coraz częściej oczekiwać odpowiedniego zarządzania praktykami rolniczymi w łańcuchach dostaw.

Cele te będą miały również wpływ na producentów nawozów chemicznych i pestycydów.

Zmniejszenie lub wyeliminowanie zrzutu odpadów z tworzyw sztucznych do środowiska ma szczególne znaczenie dla następujących sektorów:

przedsiębiorstwa w łańcuchu wartości dóbr konsumpcyjnych, które są uzależnione od jednorazowych opakowań i przyborów z tworzyw sztucznych,
przemysł opon samochodowych, którego produkty są znaczącym źródłem mikroplastików,
branża rybacka, której plastikowe narzędzia są znaczącym źródłem zanieczyszczenia oceanów.

Podjąć środki prawne, administracyjne lub polityczne, aby instytucje biznesowe i finansowe regularnie monitorowały, oceniały oraz w pełni i transparentnie ujawniały swoje zależności i wpływy na różnorodność biologiczną w celu:

ograniczenia negatywnych oddziaływań na różnorodność biologiczną,
zwiększenia pozytywnych skutków,
zmniejszenia zagrożeń związanych z różnorodnością biologiczną dla przedsiębiorstw i instytucji finansowych.

Cel 15 jest zgodny z wymaganiami grupy zadaniowej ds. ujawniania informacji finansowych związanych z naturą (z ang. Taskforce on Nature-related Financial Disclosure, TNFD), która opracowuje wytyczne dotyczące ujawniania informacji finansowych związanych ze środowiskiem naturalnym. Podobnie jak TCFD, TNFD tworzy globalne ramy dla zarządzania ryzykiem i ujawniania informacji, a nie standard. Ostatni projekt czerpie z odpowiednich standardów, w tym z Międzynarodowej Rady Standardów Zrównoważonego Rozwoju (ISSB) i Globalnej Inicjatywy Sprawozdawczej (GRI), które są partnerami TNFD. Podejście to ma również na celu umożliwić organizacjom zasygnalizowanie ich dostosowania do celów polityki globalnej, takich jak chociażby GBF, podobnie jak ma to obecnie miejsce w przypadku sprawozdawczości dotyczącej klimatu i przechodzenia na zerowy poziom netto emisji CO2 zgodnie z celami Porozumienia Paryskiego.

Zidentyfikowanie i stopniowe wycofywanie zachęt, w tym dotacji, które są szkodliwe dla różnorodności biologicznej w sposób sprawiedliwy, skuteczny i równy.

Znacząca i stopniowa redukcja szkodliwych subsydiów w sposób spójny i zgodny z odpowiednimi zobowiązaniami międzynarodowymi.

Znaczenie dla konkretnych sektorów

Cel 18 jest istotny dla przedsiębiorstw, których łańcuchy wartości obejmują paliwa kopalne, rolnictwo, leśnictwo, dostarczanie lub wykorzystywanie wody na skalę przemysłową, budownictwo, transport lub rybołówstwo.

Znaczne i stopniowe zwiększanie poziomu środków finansowych ze wszystkich źródeł, w celu wdrożenia krajowych strategii i planów działania w zakresie różnorodności biologicznej, w tym poprzez:

zwiększenie nowych, dodatkowych, skutecznych, terminowych i łatwo dostępnych międzynarodowych przepływów finansowych,
wykorzystanie finansowania prywatnego,
zwiększenie mobilizacji zasobów krajowych.

Znaczenie dla konkretnych sektorów

Organizacje sektora publicznego, w tym rządy i banki rozwoju, muszą dostosować swoją politykę i finansowanie do wspierania zrównoważonego wykorzystania różnorodności biologicznej.

Przedsiębiorstwa sektora prywatnego mogą inwestować w swoją działalność i łańcuchy dostaw w celu ograniczenia negatywnego wpływu na różnorodność biologiczną i przejścia do pozytywnego wpływu, na przykład poprzez zakup kredytów węglowych lub związanych z różnorodnością biologiczną.

Instytucje finansowe odegrają kluczową rolę w przesunięciu przepływów finansowych z działań mających negatywny wpływ na różnorodność biologiczną.

Ponadto, raportowanie ESG będzie już wkrótce zawierać poszerzony i uszczegółowiony segment dotyczący bioróżnorodności. Duże przedsiębiorstwa i korporacje międzynarodowe będą musiały uwzględnić ten aspekt w swoim planie działań, przebudować procesy biznesowe, dostosować łańcuch dostaw, dbać o ochronę i zwiększenie bioróżnorodności nie tylko w swoim otoczeniu, ale w szczególnie zagrożonych ekosystemach.

⁵ https://tnfd.global/news/tnfd-releases-fourth-final-beta-framework-v0-4/

Co mogą zrobić firmy?

Do realizacji celu, jakim jest przyjazny dla środowiska i neutralny pod względem emisji CO2 świat, potrzebne jest zintegrowane podejście, gdzie biznes ma do odegrania kluczową rolę. Włączając się w działania na rzecz bioróżnorodności, myśląc przyszłościowo przedsiębiorstwa mogą nie tylko ograniczyć ryzyko, ale także zbudować mocną pozycję rynkową i zabezpieczyć swoją działalność na przyszłość. Aby to osiągnąć, powinny najpierw odpowiedzieć sobie na kilka zasadniczych pytań, np.:

Czy jesteśmy świadomi swoich ryzyk i szans związanych z przyrodą?
Czy nasi dostawcy działają w pobliżu kluczowego obszaru bioróżnorodności?

Utrata różnorodności biologicznej i zmiany klimatu są ze sobą nierozerwalnie związane. Realizacja celów i zadań GBF jest niezbędna do osiągnięcia celów porozumienia paryskiego i odwrotnie. Dlatego też kwestie te powinny być rozpatrywane w sposób zintegrowany, a co za tym idzie:

Czy nasza firma włącza bioróżnorodność do swoich procesów ERM?
Czy działalność naszej firmy lub łańcucha dostaw jest powiązana z wylesianiem?

Czy jesteśmy gotowi na przyjęcie ram TNFD?

Firmy będące na początku swojej drogi do zrównoważonego rozwoju i ochrony bioróżnorodności, powinny ponadto przeprowadzić analizę swojego terenu operacyjnego w odniesieniu do kluczowych obszarów różnorodności biologicznej. Stanowi to niezbędną podstawę do dalszego przeglądu i identyfikacji wpływów i zależności związanych z bioróżnorodnością, jak również wynikających z nich ryzyk i możliwości. Niezbędna będzie także identyfikacja wymogów regulacyjnych i określonych standardów branżowych, którymi objęte jest dane przedsiębiorstwo.

Kolejnym krokiem może być opracowanie strategii i polityk firmy w zakresie bioróżnorodności oraz dostosowanie (o ile już istnieją) strategii w zakresie klimatu/strategii Net Zero w odniesieniu do różnorodności i rozwiązań opartych na naturze.