Alert prawny: Nadzwyczajne rozwiązania dla wymiaru sprawiedliwości w czasie epidemii

Mając na względzie konstytucyjne prawo do sądu oraz obecne okoliczności i warunki organizacyjne polskich sądów, Ministerstwo Sprawiedliwości opracowało pakiet zmian mających na celu zapewnienie możliwości sprawowania wymiaru sprawiedliwości podczas stanu epidemii związanego z rozprzestrzenianiem się wirusa COVID-19.

Projekt nowelizacji ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 przewiduje m.in. wstrzymanie terminów procesowych i materialnoprawnych oraz zagwarantowanie rozpatrywania przez sądy spraw pilnych.

Wstrzymane terminy procesowe i materialnoprawne

Jednym z najbardziej istotnych rozwiązań przedstawionych przez Ministerstwo Sprawiedliwości mających na celu zapewnienie stronom ochrony praw, których realizacja może być utrudniona w czasie epidemii jest kwestia biegu terminów procesowych i materialnoprawnych oraz niektórych stosunków prawnych w czasie zagrożenia epidemicznego. Zaproponowane rozwiązanie oznaczać będzie, że bieg terminów, które już zostały rozpoczęte ulegnie zawieszeniu, a tych, które się nie rozpoczęły zostanie wstrzymany.

Terminy prawa cywilnego i administracyjnego
Terminy procesowe w postępowaniach sądowych

Terminy prawa cywilnego i administracyjnego

Zgodnie z rozwiązaniem przedstawionym w nowelizacji ustawy, w okresie zagrożenia epidemicznego lub epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 bieg terminów nie rozpoczyna się, a rozpoczęty zawiesza się na ten okres. Powyższe dotyczyć będzie biegu terminów przewidzianych przepisami prawa cywilnego i administracyjnego:

od zachowania których jest uzależnione udzielenie ochrony prawnej przed sądem lub organem oraz terminy do dokonania przez stronę czynności kształtujących prawa i obowiązki jej lub drugiej strony stosunku prawnego;
zasiedzenia, przedawnienia i innych terminów, których niezachowanie powoduje wygaśnięcie lub zmianę praw rzeczowych oraz roszczeń i wierzytelności wynikających ze stosunków cywilnoprawnych, a także popadnięcie w opóźnienie
zawitych, z niezachowaniem których ustawa wiąże ujemne skutki dla strony,
do dokonania przez podmioty lub jednostki organizacyjne podlegające wpisowi do właściwego rejestru czynności, które powodują obowiązek zgłoszenia do tego rejestru, a także terminów na wykonanie przez te podmioty obowiązków wynikających z przepisów o ich ustroju

Terminy procesowe w postępowaniach sądowych

Nowelizacja reguluje także kwestię biegu terminów procesowych. W okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 bieg terminów procesowych w postępowaniach sądowych, w tym sądowo-administracyjnych, postępowaniach egzekucyjnych, karnych, karno-skarbowych, w sprawach o wykroczenia, administracyjnych, postępowaniach i kontrolach prowadzonych na podstawie ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa, kontrolach celno-skarbowych, postępowaniach w sprawach, o których mowa w art. 15f ust. 9 ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych (Dz. U. z 2019 r. poz. 847, z późn. zm.) oraz innych postępowaniach prowadzonych na podstawie ustaw nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu na ten okres.

Ponadto, nowelizacja przewiduje, że nie rozpoczyna się, a rozpoczęty zawiesza się na okres, w okresie zagrożenia epidemicznego lub epidemii bieg terminu:

na milczące załatwienie sprawy,
w innej sprawie, w której brak wyrażenia przez organ sprzeciwu, wydania decyzji, postanowienia albo innego rozstrzygnięcia, uprawnia stronę lub uczestnika postępowania do podjęcia działania, dokonania czynności albo wpływa na zakres praw i obowiązków strony lub uczestnika postępowania,
na wyrażenie przez organ stanowiska albo wydanie interpretacji indywidualnej z wyjątkiem interpretacji indywidualnej, o której mowa w ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa.

Co istotne, wstrzymanie i zawieszenie biegu terminów nie dotyczy spraw pilnych, których katalog określony został w ustawie. Jako sprawy pilne ustawodawca wskazał m. in. sprawy dotyczące tymczasowego aresztowania, z zakresu ochrony zdrowia psychicznego, czy przesłuchania osoby w trybie zabezpieczenia dowodu.

Prezes właściwego sądu może zarządzić rozpoznanie każdej sprawy jako pilnej, jeżeli jej nierozpoznanie mogłoby spowodować niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia ludzi lub zwierząt, poważną szkodę dla interesu społecznego, albo ze względu na grożącą niepowetowaną szkodę materialną, a także gdy wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości.

Jednocześnie, czynności dokonane w celu wykonania uprawnienia lub obowiązku oraz czynności w postępowaniach w okresie wstrzymania rozpoczęcia albo zawieszenia biegu terminów, będą skuteczne.

Zmiany organizacyjne

Projekt nowelizacji przewiduje także zmiany w zakresie organizacji pracy sądów, w tym:

możliwość przekazywania innemu sądowi niecierpiących zwłoki zadań z zakresu wymiaru sprawiedliwości (na czas określony, w przypadku całkowitego zaprzestania czynności przez sąd właściwy);
umożliwienie szybkiego reagowania na braki kadrowe poprzez wprowadzenie uproszczonego trybu delegowania sędziów do innego sądu (za zgodą sędziego, na czas określony, jeśli z uwagi na COVID-19 wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości).

Powyżej opisane zmiany dotyczą sądów powszechnych (rejonowych, okręgowych i apelacyjnych), administracyjnych oraz wojskowych.

Ustawa wprowadza także szereg innych zmian, dotyczących m.in:

uzupełnienia definicji „miejsca kwarantanny”- nie tylko odrębny budynek, ale także wyodrębniona część budynku,
zmian w wykonywaniu kary pozbawienia wolności- możliwość zastosowania specjalnej, temporalnej instytucji przerwy w odbywaniu kary oraz rozszerzenie zastosowania Systemu Dozoru Elektronicznego,
naboru na aplikację sędziowską oraz statusu aplikantów adwokackich i radcowskich,
wykorzystania znajdujących się w depozytach substancji (m.in. zajętego w toku postępowań karnych alkoholu) w celu podniesienia poziomu bezpieczeństwa publicznego,
umożliwienie działania organom spółdzielni oraz wspólnot mieszkaniowych poprzez wprowadzenie możliwości głosowania na piśmie lub za pośrednictwem środków komunikowania się na odległość.