Zmiany w procedurze cywilnej

Rok 2023 przyniósł liczne zmiany procedury cywilnej, stanowiące kontynuację dużej reformy postępowania cywilnego. Celem nowelizacji było przede wszystkim usunięcie wątpliwości interpretacyjnych, jakie ujawniły się w praktyce stosowania przepisów wprowadzonych w 2019 roku, a także usprawnienie postępowań sądowych poprzez przyjęcie na stałe instytucji prawnych, które zdały egzamin w czasie pandemii.

14 marca 2024 roku w życie weszły kolejne zmiany procedury cywilnej uchwalone ustawą z  dnia 7 lipca 2023 roku o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego, ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw¹ („Nowelizacja”). Najistotniejsze z nich dotyczą posiedzeń zdalnych oraz doręczeń pism przez Portal Informacyjny Sądów Powszechnych („Portal”).

Czy Nowelizacja odpowie na potrzeby uczestników postępowania i przybliży nas do jego pełniejszej cyfryzacji?

Doręczenia przez Portal

Dotychczas możliwość doręczania pism za pośrednictwem Portalu wynikała z tzw. ustawy covidowej². Zgodnie z brzmieniem art. 15zzs(9) tej ustawy, w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii oraz w ciągu roku od odwołania tego z nich, który obowiązywał jako ostatni, sąd doręczał adwokatowi, radcy prawnemu, rzecznikowi patentowemu lub Prokuratorii Generalnej RP pisma sądowe przez umieszczenie ich treści w Portalu. Nie dotyczyło to jedynie pism, podlegających doręczeniu wraz z odpisem dla stron lub innymi dokumentami niepochodzącymi od sądu. 

Datą doręczenia była data zapoznania się przez odbiorcę z pismem umieszczonym w Portalu, a  w braku odbioru pisma, pismo uznawane było za doręczone po upływie 14 dni od dnia umieszczenia w Portalu. Pismo doręczone przez Portal wywoływało skutki procesowe określone w Kodeksie postępowania cywilnego.

Na tle wskazanej regulacji zawartej w ustawie covidowej wątpliwości budziła jednak niejednolita praktyka sądów w zakresie równoległego doręczenia pism za pośrednictwem Portalu oraz w formie papierowej przez operatora pocztowego – przez co nie było  jasne, które z doręczeń wywołuje skutki prawne w sytuacji, gdy nie doszło do nich w tej samej dacie.

14 marca 2024 roku utracił moc art. 15zzs(9) ustawy covidowej, a w życie weszły nowe przepisy Kodeksu postępowania cywilnego³.

Zgodnie z brzmieniem nowododanego przepisu art. 131(1a) k.p.c. profesjonalnym pełnomocnikom pisma sądowe doręcza się wyłącznie poprzez umieszczenie ich treści w Portalu. Wyjątkiem od reguły są  pisma, podlegające doręczeniu z odpisami pism procesowych stron lub innymi dokumentami niepochodzącymi od sądu. Pismo umieszczone w Portalu uznaje się za doręczone w chwili wskazanej w dokumencie potwierdzającym doręczenie, a w braku takiego dokumentu doręczenie uznaje się za skuteczne po upływie 14 dni od dnia umieszczenia treści pisma w Portalu.

Co istotne, zgodnie z treścią art. 131(1a) § 2 k.p.c. – przepisu art. 134 § 1 nie stosuje się, co oznacza, że za pośrednictwem Portalu możliwe i skuteczne są doręczenia dokonywane w dni ustawowo uznane za wolne od pracy, jak też w porze nocnej.

Równolegle stosowne zmiany wprowadzono do ustawy Prawo o adwokaturze⁴ i ustawy o radcach prawnych⁵ – zgodnie z nimi każdy adwokat i radca prawny wykonujący zawód jest obowiązany posiadać konto w Portalu. 

Nowelizacja zawiera uregulowanie zbliżone, ale nie identyczne do brzmienia przepisów ustawy covidowej. Przede wszystkim ustawodawca zadecydował, że profesjonalnym pełnomocnikom, z pewnymi wyjątkami, pisma będą doręczane wyłącznie przez Portal, co powinno eliminować ryzyka dotyczące skuteczności doręczenia w przypadku dokonania doręczenia także przez operatora pocztowego. 

Na tle omawianych przepisów wątpliwości budzi jednak możliwość doręczenia pism przez Portal w dni ustawowo wolne od pracy oraz w porze nocnej. Odejście od doręczeń pism profesjonalnym pełnomocnikom za pośrednictwem operatora pocztowego na rzecz doręczania ich wyłącznie przez Portal bez zachowania standardów obowiązujących przy „doręczeniach papierowych”, jawi się bowiem jako rozwiązanie wątpliwe z punktu widzenia ochrony interesów profesjonalnych pełnomocników i ich klientów.

Posiedzenia zdalne i związane z tym zmiany w postępowaniu dowodowym

Nowelizacja wprowadziła także możliwość zarządzenia posiedzenia zdalnego⁶ (art. 151 k.p.c.), co doprowadziło także do zmian przepisów dotyczących postępowania dowodowego (art. 235, 235¹ i art. 263¹ k.p.c.). Dotychczas, analogicznie jak w przypadku doręczeń przez Portal, możliwość taka wynikała z przepisów ustawy covidowej. 

W aktualnym stanie prawnym przewodniczący może zarządzić przeprowadzenie posiedzenia zdalnego, gdy nie stoi temu na przeszkodzie charakter czynności i zagwarantowana zostanie pełna ochrona praw procesowych stron i prawidłowy tok postępowania (art. 151 § 2 k.p.c.).

Przeprowadzenie posiedzenia zdalnego może nastąpić z urzędu lub na wniosek strony, która ma uczestniczyć w tym posiedzeniu. Termin na złożenie wniosku o przeprowadzenie posiedzenia w trybie zdalnym wynosi 7 dni od dnia doręczenia zawiadomienia lub wezwania na posiedzenie. Przewodniczący jest także uprawniony zastrzec, że osoba biorąca udział w posiedzeniu zdalnym poza budynkiem sądu prowadzącego postępowanie, będzie przebywać w budynku innego sądu (art. 151 § 3 k.p.c.).

Stosownie zaś do treści art. 151 § 5 k.p.c., sąd wzywając uczestników na posiedzenie zdalne informuje o możliwości stawiennictwa na sali sądowej lub zgłoszenia zamiaru zdalnego udziału w posiedzeniu, pouczając, że zamiar ten należy zgłosić najpóźniej na 3 dni robocze przed wyznaczonym terminem posiedzenia.

Osoba, która nie zgłosiła skutecznie wniosku o udział w posiedzeniu w trybie zdalnym, zobowiązana będzie stawić się na posiedzenie w budynku sądu bez dodatkowego wezwania (151 § 6 k.p.c.).

Z kolei osoba uczestnicząca w posiedzeniu zdalnym przebywająca poza budynkiem sądu będzie zobowiązana poinformować sąd o miejscu, w którym przebywa i dołożyć wszelkich starań, aby warunki w miejscu pobytu licowały z powagą sądu. W razie odmowy podania takiej informacji lub zachowania uczestnika budzącego uzasadnione wątpliwości co do przebiegu czynności z jego udziałem, sąd będzie mógł wezwać taką osobę do osobistego stawiennictwa na sali sądowej (art. 151 § 8 k.p.c.).

Przepisy dotyczące postępowania dowodowego zostały odpowiednio dostosowane do nowego brzmienia art. 151 k.p.c. W aktualnym stanie prawnym:

a) sąd może postanowić, że przeprowadzenie dowodu nastąpi na odległość w ramach posiedzenia zdalnego, jeśli charakter dowodu się temu nie sprzeciwia (art. 235 § 2 k.p.c.);

b) we wniosku o przeprowadzenie dowodu strona może wskazać, czy domaga się przeprowadzenia dowodu w ramach posiedzenia zdalnego (art. 235¹ k.p.c.);

c) strona będzie mogła się sprzeciwić przesłuchaniu świadka poza salą sądową w ramach posiedzenia zdalnego, jednak może tego dokonać nie później niż w terminie 7 dni od dnia uzyskania informacji o zamiarze przeprowadzenia dowodu w taki sposób – wówczas sąd wezwie świadka do osobistego stawiennictwa na sali sądowej (art. 263¹ k.p.c.).

Nowe przepisy dotyczące posiedzeń zdalnych oraz postępowania dowodowego mogą budzić pewne wątpliwości. Dążenie ustawodawcy do cyfryzacji postępowań sądowych co do zasady jest oceniane pozytywnie, jednak wprowadzone regulacje cechują się stosunkowo wysokim stopniem skomplikowania. Przykładowo, zgodnie z art. 263¹ k.p.c., strona może sprzeciwić się przesłuchaniu świadka poza salą sądową w ramach posiedzenia zdalnego w terminie 7 dni od momentu „uzyskania informacji” o zamiarze przeprowadzenia dowodu w taki sposób. Wskazana regulacja jest niedookreślona i może rodzić wiele problemów w praktyce, kiedy trudno będzie określić, w jakiej dacie zainteresowana strona rzeczywiście informację uzyskała, a w konsekwencji od kiedy liczyć 7-dniowy termin na sprzeciw.

Nowelizacja w zakresie doręczeń pism profesjonalnym pełnomocnikom za pośrednictwem Portalu oraz możliwości przeprowadzania posiedzeń zdalnych stanowi kolejny krok ku cyfryzacji postępowań sądowych, jednak nie odpowiada w pełni na potrzeby ich uczestników. Wskazując w szczególności na pozycję profesjonalnych pełnomocników – nadal nie będą oni mogli składać pism do akt za pośrednictwem Portalu, a jednocześnie korespondencja sądowa będzie mogła im zostać doręczona w dni ustawowo wolne od pracy.

Źródła:
1. Ustawa z dnia 7 lipca 2023 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego, ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw, Dz.U.2023.1860 z dnia 13.09.2023 r.
2. Ustawa z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U.2024.340, t.j. z dnia 11.03.2024 r.) („ustawa covidowa”).
3. Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego, Dz.U.2023.1550 t.j. z dnia 08.08.2023 r. („k.p.c.”).
4. Ustawa z dnia 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze, Dz.U.2022.1184 t.j. z dnia 03.06.2022 r.
5. Ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych, Dz.U.2022.1166 t.j. z dnia 01.06.2022 r.
6. Posiedzenie jawne przeprowadzane przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających jego przeprowadzenie na odległość (posiedzenie zdalne).