Zmowy na rynku pracy - nowy obszar pod lupą Prezesa UOKiK

Lipiec 18, 2024

Prawo konkurencji zakazuje przedsiębiorcom zawierania antykonkurencyjnych porozumień, czyli jakichkolwiek uzgodnień, których celem lub skutkiem jest eliminowanie, ograniczenie lub zniekształcenie konkurencji na rynku właściwym. Niedozwolone jest także nadużywanie pozycji dominującej.

Przepisy te dotyczą “rynku właściwego”, co oznacza zarówno takie rynki, na których przedsiębiorcy prowadzą działalność (oferują swoje towary lub usługi), ale także rynku pracy, na którym pracodawcy konkurują o pracowników.

Prezes UOKiK wydał ostatnio poradnik¹ (Poradnik), w którym wskazuje na co przedsiębiorcy powinni zwracać uwagę, w ustaleniach z innymi przedsiębiorcami w zakresie zatrudniania pracowników, czego najwięksi gracze na rynku nie powinni robić oraz kiedy przedsiębiorcom grozi wysoka kara finansowa. Poniżej przedstawiamy podsumowanie najważniejszych informacji na ten temat.

Konkurenci na rynku pracy i pracownicy - o kogo chodzi?

Naruszenia prawa konkurencji dotychczas kojarzone były głównie z porozumieniami zawartymi między konkurentami na danym rynku, np. porozumienie zawarte między sprzedawcami zegarków czy producentami samochodów lub porozumienie pomiędzy producentem a dystrybutorami.

W przypadku porozumień zawieranych na rynku pracy, naruszenie może zostać dokonane przez podmioty nie konkurujące ze sobą. Chodzi bowiem o rynek pracy, czyli zatrudniania pracowników, z uwzględnieniem typu (kwalifikacji) pracowników, których porozumienie dotyczy. I tak, teoretycznie, producent gier komputerowych może zawrzeć antykonkurencyjne porozumienie z firmą technologiczną w zakresie zatrudniania specjalistów IT, mimo że przedsiębiorcy ci nie konkurują ze sobą w zakresie oferowanych produktów/usług.

Co istotne, w rozumieniu prawa konkurencji pracownikiem może być zarówno osoba zatrudniona na umowie o pracę, jak i osoby, z którymi zawarto umowy zlecenia, czy nawet osoby prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą, z którymi zawarto kontrakty w relacji B2B.

Czego mogą dotyczyć zmowy na rynku pracy zawierane między konkurentami?

Prezes UOKiK wskazuje w Poradniku m.in. jakie ustalenia między konkurentami na rynku pracy mogą naruszać przepisy prawa konkurencji. Według organu jest to przede wszystkim:

Ustalanie płac (ang. wage-fixing) - przedsiębiorcy lub związki przedsiębiorców wspólnie ustalają wysokość płac dla pracowników, np. poprzez wymianę informacji o planach płacowych, ustalenie pułapów lub widełek płacowych, czy zobowiązanie się do niepodnoszenia płac powyżej określonego poziomu. W efekcie pracownicy otrzymują niższe wynagrodzenia, a przedsiębiorcy eliminują ryzyko, że pracownik odejdzie do konkurenta, oferującego lepsze warunki.
Ustalenia dotyczące niekonkurowania o pracowników (ang. no-poach agreements) - mogą przybrać formę aktywną bądź pasywną:
- w formie aktywnej, przedsiębiorcy lub związki przedsiębiorców zobowiązują się do tego, że nie będą podejmować aktywnych działań w celu pozyskania pracowników konkurentów, np. poprzez kontaktowanie się z nimi zarówno bezpośrednio (w ramach własnego działu HR) jak i pośrednio (poprzez wynajętą agencję pracy).
- w formie pasywnej, przedsiębiorcy zobowiązują się np. do niepodejmowania rozmowy o pracę, w przypadku otrzymania CV od pracownika swojego konkurenta lub odbycia jedynie pozorowanej rozmowy o pracę, która zakończy się odrzuceniem kandydatury.
Ustalenia dotyczące innych warunków pracy - polegają na tym, że przedsiębiorcy lub związki przedsiębiorców wspólnie ustalają inne elementy warunków pracy, które mają wpływ na atrakcyjność oferty pracy, np. benefity, godziny pracy, szkolenia, możliwości awansu i pracy zdalnej. W efekcie pracownicy nie mogą korzystać z różnorodności i konkurencyjności ofert pracy.

Nadużywanie pozycji dominującej - uwaga na klauzule o zakazie konkurencji

Co do zasady - jednostronne postanowienia o zakazie konkurencji w umowach pracowniczych nie będą naruszać prawa konkurencji, o ile nie będą wynikać z uzgodnień zawartych między przedsiębiorcami, chyba że będą przejawem nadużycia pozycji dominującej². Do takiej sytuacji może dojść, jeżeli przedsiębiorca posiadający pozycję dominującą, na rynku na którym prowadzi działalność, stosuje jednostronne klauzule zakazu konkurencji w umowach pracowniczych, do zwiększenia lub umocnienia swojej pozycji na rynku, na którym już dominuje. Działania takie wykraczają poza to, co jest obiektywnie niezbędne do ochrony własnego know-how i najczęściej zmierzają do tego, aby wyeliminować lub zapobiec wejściu na ten rynek konkurentów.

Do takiej sytuacji może w szczególności dojść, gdy działalność na danym rynku jest uzależniona od dostępu do wysoko wykwalifikowanej kadry, której podaż na rynku jest bardzo niska.

Dowolna forma zawarcia porozumienia

W prawie konkurencji porozumienie to każde ustalenie, dokonane między co najmniej dwoma przedsiębiorcami, niezależnie od jego formy i stopnia formalności. Oznacza to, że porozumienie może być zawarte zarówno w formie pisemnej (np. umowy), ustnej (np. podczas rozmowy telefonicznej, spotkania, czy konferencji), jak i w ramach wymiany informacji na dowolnym komunikatorze (SMS, Whatsapp, Instagram itd.). Porozumienie może zawrzeć zarówno członek zarządu spółki, jak i pracownik, np. działu kadr, czy sprzedaży.

Przedsiębiorcy i ich pracownicy, bez konsultacji z prawnikiem, nie powinni m.in.:

ustalać z konkurentami kwestii dotyczących płac, niekonkurowania o pracowników, czy innych warunków pracy;
ujawniać konkurentom poufnych lub wrażliwych informacji dotyczących polityki płacowej, planów rekrutacyjnych, czy warunków pracy;
uczestniczyć w spotkaniach, rozmowach, czy wymianie korespondencji z konkurentami, jeśli mogą one służyć do zawarcia lub realizacji antykonkurencyjnego porozumienia;

Ponadto, w przypadku posiadania silnej pozycji na rynku - należy uważać na szerokie zakazy konkurencji zawierane z pracownikami (w tym osobami współpracującymi w ramach umów B2B i umów zlecenia).

Surowe kary Prezesa UOKiK

Zarówno za zawarcie antykonkurencyjnego porozumienia, jak i za nadużycie pozycji dominującej, Prezes UOKiK może nałożyć na przedsiębiorcę/-ów (lub związki przedsiębiorców) karę w wysokości do 10% obrotu przedsiębiorcy, uzyskanego w roku poprzedzającym rok nałożenia kary. Równocześnie w odniesieniu do antykonkurencyjnych porozumień, może nałożyć karę do 2 000 000 zł na osobę zarządzającą (np. członka zarządu), która umyślnie naruszyła zakaz zawierania antykonkurencyjnych porozumień. Dodatkowo, pracownicy, którzy ponieśli szkodę w wyniku takiego porozumienia, mogą potencjalnie dochodzić odszkodowania od przedsiębiorców (pracodawców) na drodze cywilnej.

Działania Prezesa UOKiK

Publikacja Poradnika odbyła się wraz z poinformowaniem przez organ o wszczęciu postępowania wyjaśniającego dotyczącego rynku pracy oraz przeprowadzeniu przeszukań w siedzibach przedsiębiorców. Prezes UOKiK obecnie sprawdza czy firmy przewozowe obsługujące dwie sieci handlowe zawarły porozumienie, w myśl którego nie konkurowały między sobą o pracowników oraz czy ustalenia te mogły być koordynowane przez te sieci handlowe.

Co to w praktyce oznacza? Organ w przyszłości będzie coraz częściej badał sytuacje, w których przedsiębiorcy mogą zakłócać konkurencję na rynku pracy. Tym bardziej przedsiębiorcy i ich pracownicy powinni być świadomi, jak rozpoznać i uniknąć antykonkurencyjnych porozumień lub nadużycia pozycji dominującej.

Prezes UOKiK idzie śladami Komisji Europejskiej

Poradnik Prezesa UOKiK nie jest pierwszym dokumentem dotyczącym zmów na rynku pracy. Na początku maja 2024 r. Komisja Europejska opublikowała Competition policy brief³ - dokument, który podsumowuje politykę unijnego organu w zakresie porozumień zawieranych na rynku pracy. Komisja wskazuje m.in., że sprawy z zakresu oceny antykonkurencyjnych porozumień na tym rynku będą najpewniej kwalifikowane jako najcięższe naruszenia prawa konkurencji. Ponadto, zdaniem Komisji, tego typu sprawy będą miały zwykle charakter krajowy, co oznacza, że będą oceniane przez organy krajowe. Komisja do tej pory nie wszczęła postępowań w zakresie antykonkurencyjnych porozumień na rynku pracy. Z tego też względu, Poradnik wydany przez Prezesa UOKiK może zapowiadać wzmożone zainteresowanie organu tego rodzaju naruszeniami.

Jak możemy pomóc?

Sprawdzimy, czy działasz zgodnie z prawem;
Przeprowadzimy szkolenie, dzięki któremu Twoi pracownicy będą świadomi obowiązujących przepisów, w szczególności w zakresie porozumień zawieranych na rynku pracy;
Udzielimy wsparcia podczas przeszukania lub kontroli Prezesa UOKiK;
W przypadku wszczęcia postępowania – będziemy Cię reprezentować przed Prezesem UOKiK.

Źródła:

^{1. Zob. https://uokik.gov.pl/Download/725

2. Domniemuje się, że przedsiębiorca posiada pozycję dominującą, jeżeli jego udział w rynku przekracza 40%.

3. Zob. https://competition-policy.ec.europa.eu/document/download/adb27d8b-3dd8-4202-958d-198cf0740ce3_en}