3 pytania o...zatrudnianie osób niepełnosprawnych i PFRON

Dzień dobry, witam w kolejnym odcinku podcastów PwC. Nazywam się Jakub Gołębiowski (JG) i zapraszam was do odsłuchania audycji, w której zadam trzy ważne pytania związane z korzyściami wynikającymi z zatrudniania pracowników z niepełnosprawnością.

A dziś naszymi gośćmi są: Agnieszka Ginel (AG) i Grzegorz Ogórek (GO), eksperci z działu podatków pracowniczych. Dzień dobry.

Agnieszka Ginel, Grzegorz Ogórek: Dzień dobry.

JG: Temat jest bezsprzecznie ważny, dlatego dzisiaj w formie może takiej rozmowy trochę między wami chciałbym go przybliżyć naszym odbiorcom. Jesteśmy właśnie w tej chwili w okresie rozliczeń podatkowych. Większość osób dostała już swoje PITy11, ale przedsiębiorcy muszą cyklicznie ponosić zobowiązania związane z podatkami pracowniczymi, czyli ZUSem, PFRONEM. Skupmy się dzisiaj na tych ostatnich związanych z zatrudnianiem pracowników z niepełnosprawnością.

GO: No właśnie to jest ciekawy temat, wszyscy koncentrujemy się na PIT i ZUS, ale pamiętajmy, że przedsiębiorcy muszą wpłacać również pieniądze do Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, to jest tak zwany PFRON i to są wpłaty związane i teraz uwaga - czasami wydaje się, że jest to pewna nowość - to nie są wpłaty związane z zatrudnianiem osób niepełnosprawnych, tylko to są kary za niezatrudnianie osób niepełnosprawnych.

Czyli przedsiębiorcy, którzy nie zatrudniają osób niepełnosprawnych muszą płacić karę i to całkiem sporą tę karę, bo to jest około 1 900 zł miesięcznie za każdą brakującą osobę. I dla przypomnienia, pamiętajmy, że jeżeli pracodawca nie zatrudnia 6% pracowników, czyli przy zatrudnieniu 100 osób, 6 powinno być osobami niepełnosprawnymi. Pracodawca płaci po 1 900 zł miesięcznie za każdą brakującą osobę niepełnosprawną, co więcej, jeżeli zostanie już przekroczony ten próg 6%, to pracodawca przestaje płacić tę karę i to jest dobra wiadomość.

AG: Przekroczenie 6% zatrudnionych pracowników niepełnosprawnych nadaje zupełnie inne uprawnienia przedsiębiorcy, przestaje taki pracodawca płacić tak zwane kary na PFRON, a uzyskuje zupełnie inne możliwości, czyli możliwości wnioskowania o wypłatę dofinansowania do każdego zatrudnionego pracownika niepełnosprawnego.

Ta grupa pracodawców, którzy mogą się ubiegać o dofinansowanie jest tutaj rzeczywiście znacznie szersza, bo może też takie dofinansowanie wnioskować i taki przedsiębiorca, który ma mniejsze zatrudnienie, czyli poniżej 25 etatów, on nie musi spełniać warunku 6% niepełnosprawnych, ale też zakłady pracy chronionej są to zakłady, w których zatrudnienie niepełnosprawnych jest rzeczywiście dużo bardziej skumulowane.

GO: Pytanie jak wyglądają te korzyści faktyczne, które już uzyskujemy po zatrudnieniu tego grona osób niepełnosprawnych, które przekraczają nam ten limit.

AG: Korzyści mówiąc w skrócie jest to zwrot czy rekompensata części kosztów płacy, które ponosi pracodawca. No ale z punktu widzenia pracownika to też są ogromne korzyści, bo to i miejsce pracy dla osoby niepełnosprawnej i źródło dochodu i rehabilitacja zawodowa, która jest też takim dodatkowym celem tutaj.

GO: Może powiedzmy już konkretnie o kwotach o jakich rozmawiamy, odnośnie tych dofinansowań, bo myślę, że to może być najistotniejsza kwestia.

AG: W zależności od tego jakim stopniem niepełnosprawności legitymuje się pracownik niepełnosprawny są to kwoty rzędu od 450 zł do 1 800 zł na jednego pracownika miesięcznie. Co jak byśmy założyli, że przy zatrudnieniu około 25 pracowników z niepełnosprawnością daje średnią możliwość otrzymania wsparcia w wysokości ponad 11 tysięcy do prawie 45 tysięcy złotych takiego wsparcia na miesiąc dla jednego pracodawcy.

Ta rozpiętość kwot jest oczywiście bardzo duża, bo ona zależy od tego z jakim stopniem mamy skumulowane zatrudnienie u siebie w firmie. Natomiast pamiętajmy też o takim dodatkowym elemencie finansowym, który może się pojawić w przypadku pracowników, którzy posiadają tak zwane schorzenia szczególne. W takiej sytuacji na każdego pracownika niepełnosprawnego pracodawca może otrzymać taki bonus, zwiększając dodatkowo kwotę dofinansowania o 600 zł miesięcznie na jednego pracownika.

GO: No właśnie, czyli podsumowując to są całkiem spore pieniądze i przypomnijmy, że to są pieniądze, które otrzymuje pracodawca od PFRON-u i one są jakby rekompensatą za to, że zatrudniliśmy osobę niepełnosprawną. Więc to nie są pieniądze, które powinny być przeznaczane na osoby niepełnosprawne, oczywiście mogą być, ale one wpływają z powrotem do firmy i mogą być wykorzystane na cokolwiek, albo prezes może sobie kupić nowy samochód, albo rozdać pracownikom.

To nie są pieniądze jeszcze raz przypomnijmy, które trzeba wydatkować na osoby niepełnosprawne, ale żeby to otrzymać z kolei takie dofinansowanie no to trzeba spełnić szereg konkretnych warunków i tu już zaczynają nam się pewne schody.

AG: Dokładnie tak. Podstawowe warunki, które należy spełnić to jest oczywiście zatrudnienie pracownika niepełnosprawnego, a pracownik niepełnosprawny to w myśl przepisów ustawy o rehabilitacji osoba, która musi się legitymować dokumentem potwierdzającym status osoby niepełnosprawnej, czyli ważnym orzeczeniem o zakwalifikowaniu przez organy orzekające do jednego z trzech stopni niepełnosprawności: lekkiego, umiarkowanego bądź znacznego. Musimy zatrudniać takiego pracownika na umowę o pracę bądź umowę powołania, wyboru, mianowania bądź spółdzielczej umowy o pracę.

Co ważne nie mogą być to umowy o dzieło bądź umowy zlecenie, czyli umowy cywilnoprawne. No i chyba taki najistotniejszy element z takich podstawowych warunków, to z racji tego, iż dofinansowanie stanowi zwrot, taką rekompensatę poniesionych kosztów płacy, to pracownik, na którego chcemy wystąpić o wypłatę dofinansowania musi otrzymywać zgodnie z terminem, koszty płacy muszą być opłacone zgodnie z terminami, wszystkie elementy wynagrodzenia, wszystkie elementy kosztów płacy pracownika, czyli składki ZUS, zaliczki na podatek dochodowy. Tutaj ustawodawca przewidział oczywiście możliwość przekroczenia i opóźnienia w poniesieniu tych części kosztów płacy poza wynagrodzeniem. Natomiast określił też jasne warunki terminologiczne co do takich opóźnień.

GO: No właśnie, bo jakby z naszego doświadczenia wynika, że jakby możemy spełniać te warunki. Natomiast z drugiej strony przy samym wnioskowaniu o dofinansowanie wiemy, że niektóre z tych warunków sprawiają sporo trudności przedsiębiorcom. Też jak wnioskowaliśmy, składaliśmy takie wnioski to też musieliśmy dokonywać szczególnych analiz. No i wiemy, że niektóre z tych warunków są na tyle, ich konstrukcja jest na tyle skomplikowana, że niestety wymaga dokładniejszej analizy. Jakbyśmy mogli może krótko opowiedzieć, kiedy mamy najczęściej problemy, które występują u naszych przedsiębiorców w ogóle można powiedzieć.

AG: Dokładnie, te warunki, o których wcześniej wspomniałam to wydaje się, że są takie proste do zweryfikowania, proste do spełnienia. Natomiast myślę, że wspominasz tu o tych takich dwóch warunkach, które przysporzyły i przysparzają myślę do dzisiaj sporo kłopotów przedsiębiorcom. Czyli badaniu efektu zachęty i badaniu sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstwa.

To są warunki, które wywodzą się tak naprawdę już z przepisów prawa komisji europejskiej, dotyczących udzielania pomocy publicznej i tak naprawdę są dość trudnymi warunkami do zweryfikowania po stronie firmy, wymagającymi zaangażowania dużych nakładów często działów hr i księgowości.

Wspomnę, że wystąpienie tak zwanego efektu zachęty w świetle przepisów, które regulują zasady udzielania pomocy publicznej, to jest spełnienie warunków który jest niezbędny do udzielania tej pomocy. Określono w przepisach dwie metody, które pozwalają na zweryfikowanie czy taki warunek jest spełniony. Albo jest to metoda ilościowa, albo metoda jakościowa.

I teraz kalkulując ilościowo czy spełniamy taki warunek, czy przedsiębiorca spełnia taki warunek, wystarczy zbadać czy zatrudnienie pracownika niepełnosprawnego na moment jego przyjęcia do pracy spowoduje przyrost netto osób zatrudnionych w stosunku do poprzedzających 12 miesięcy.

Natomiast z racji tego, że nie zawsze jest to możliwe do wykazania. Z racji tego, że mamy różne sytuacje w firmach, zwolnienia, odejścia, ruchy kadrowe, jest też druga metoda, która pozwala na spełnienie tego warunku, metoda jakościowa. Możemy ją w takiej sytuacji zastosować i tutaj spełnienie warunku powinno się odbywać się poprzez sprawdzenie czy pracownik został zatrudniony na wakat zwolniony w wyniku rozwiązania umowy z innym pracownikiem, chociażby na mocy porozumienia stron, czy też z takiego powodu, że czas na jaki została zawarta upłynął.

GO: No właśnie, jeżeli weźmiemy zatem pod uwagę duże przedsiębiorstwo i sporą rotację pracowników. No to, żeby zbadać ten efekt zachęty, no to trzeba naprawdę niezłego wysiłku w szczególności działów hr-owych, które muszą monitorować czy każdy z nowo zatrudnionych pracowników niepełnosprawnych albo spowodował wzrost tego zatrudnienia, albo zajął odpowiednie zwolnione stanowisko, prawda.

Nie zapominajmy też o konieczności ponownego badania tego warunku w przypadku przejęcia pracowników np. przez inny podmiot. No ale to jakby nie jest koniec historii związanej z badaniem efektu zachęty i tego standingu ekonomicznego firmy, bo chyba należałoby tutaj dodać, że w ramach naszego doradztwa udało nam się jednak wypracować pewne rozwiązania, które jak pokazuje praktyka w bardzo skuteczny sposób pozwalają na ocenę właśnie między innymi tego warunku, prawda.

W szczególności tutaj przedsiębiorcy mieli swego czasu pewną trudność związaną z ustalaniem sytuacji ekonomicznej według kryteriów unijnych. I teraz pytanie zawsze, które się pojawiało – czy trudna sytuacja ekonomiczna przedsiębiorstwa według kryteriów unijnych również dyskwalifikuje z możliwości otrzymania pomocy i co to właściwie oznacza? Albo można nawet na dzień dzisiejszy powiedzieć oznaczało.

AG: Faktycznie, jest to taki drugi duży i ważny warunek do spełnienia przez przedsiębiorcę, bo unijne przepisy mówią jasno, że przedsiębiorca, który znajduje się w trudnej sytuacji ekonomicznej nie może otrzymać pomocy publicznej w formie subsydiów płacowych. I teraz pracodawcy wnioskujący o wypłaty dofinansowania przekazują do PFRON sprawozdania finansowe, ale też co miesiąc informują o swojej sytuacji ekonomicznej poprzez złożenie odpowiednich formularzy i przekazanie tam informacji, które dotyczą szeregu czynników ekonomicznych.

One się wiążą i z formą prowadzonej działalności i z poinformowaniem czy nasze kapitały rosną, bądź maleją, czy zauważamy rosnące straty, czy przedsiębiorca zauważa zadłużenie i weryfikacja tego warunku tak naprawdę nie byłaby na tyle skomplikowana, gdyby nie problem z interpretacją przepisów unijnych. Dlatego, że przedsiębiorcy byli proszeni o przedstawienie informacji nie tyle swoich jako beneficjentów pomocy, natomiast zobowiązani byli do przedstawienia informacji o sytuacji ekonomicznej każdego podmiotu, który był z nimi powiązany. Wiązało się to z przedstawieniem co miesiąc informacji o stanie finansowym całej grupy kapitałowej.

GO: No właśnie, tutaj należy wspomnieć, że były nawet badane podmioty zagraniczne, które należały do danej grupy, co ocierało się o pewien absurd, ale uwaga to restrykcyjne podejście uległo zmianie na korzyść przedsiębiorców i to można by powiedzieć przy naszym współudziale, jako PwC.

AG: Dokładnie tak w 2017 r Komisja Europejska przygotowała projekt zmian do rozporządzenia, które reguluje zasady udzielania pomocy publicznej w formie dofinansowania. Projekt ten nie przewidywał zmian w tym zakresie, natomiast rząd polski w ramach uwag, które były wnoszone podczas pierwszej tury konsultacji publicznych, jakie prowadziła Komisja Europejska, podniósł tę problematykę. Problematykę braku jednolitego podejścia do definiowania przedsiębiorstwa jako beneficjenta pomocy.

I to rzeczywiście było bardzo zbieżne, ze stanowiskiem który myśmy również wypracowali w tej sprawie. Bo w praktyce oznaczało to traktowanie beneficjenta działającego w grupie jako jeden podmiot gospodarczy, szło to w kierunku takim, że wystarczyło jeden z podmiotów, który nie był beneficjentem tej pomocy, będący w trudnej sytuacji ekonomicznej, zarażał całą grupę, co prowadziło do dyskwalifikacji możliwości otrzymania tej pomocy.

GO: No właśnie i w ramach naszego doradztwa dosyć często zmierzaliśmy się z takimi negatywnymi efektami takiego podejścia, dlatego że stanowi ono pewien czynnik demotywujący w związku np.  z przejmowaniem jakichś firm, które są upadające i próbą ich ratowania, albo np. większe podmioty czy też grupy nie chciały mieć start-upów w gronie tych spółek z grupy, które mogłyby im potencjalnie właśnie zaniżać tę sytuację ekonomiczną i przez to uniemożliwiać otrzymanie takiego dofinansowania.

AG: Faktycznie był taki moment, kiedy rosła liczba postępowań administracyjnych w przedmiocie odmowy dofinansowania bądź wstrzymania wypłaty dofinansowania. Przedsiębiorcy szukali wielu rozwiązań, natomiast na dzień dzisiejszy po uzyskaniu przez UOKIK od służb komisji właściwej można powiedzieć interpretacji, która mówi o tym, że badanie powinno dotyczyć wnioskodawcy oraz grupy podmiotów z nim powiązanych, które należy traktować jako całość, a nie każdego z osobna podmiotu powiązanego.

Możemy powiedzieć, że ta zmiana podejścia rzeczywiście przełożyła się bardzo pozytywnie na zmianę w podejściu do badania tej sytuacji ekonomicznej, możliwościach otrzymania tego rodzaju pomocy. Na dzisiaj trudności finansowe, któregokolwiek z podmiotów powiązanych mogą być raczej sygnałem dla podmiotu udzielającego pomocy, w tym przypadku funduszu, o tym, że sytuacja jednostki gospodarczej wymaga jakiegoś bliższego zbadania.

Natomiast nie stanowi już dzisiaj z założenia głównego powodu do odmowy dofinansowania. I myśmy to też zauważyli w naszych działaniach doradczych zauważamy, że prawie 100% skuteczność realizowanych przez nas wniosków o wypłatę dofinansowania to jest rzeczywiście efekt tych wypracowanych zmian.

GO: Reasumując można powiedzieć, że tak mamy wpłaty na PFRON, ale również mamy niekoniecznie pewne korzyści wynikające z PFRONu, czyli możemy dostać dofinansowanie, ale żeby dostać dofinansowanie musimy spełnić pewne warunki i to niestety te warunki musimy weryfikować z miesiąca na miesiąc. Te warunki są czasami dosyć skomplikowane, jeżeli chodzi o ich analizę i interpretację, natomiast efekt i ta korzyść jest można powiedzieć całkiem wymierna.

JG: No właśnie, czyli pamiętajmy, że zatrudniając niepełnosprawnego pracownika, poza tym, że podejmujemy działania bardzo pożądane społecznie, też podejmujemy działania mające wpływ na sferę finansową przedsiębiorstwa i pamiętajmy też o tym, że to restrykcyjne podejście, o którym mówiliście w waszej rozmowie uległo zmianie, no i że grupy podmiotów powiązanych traktowane są jako całość, a nie każdy z osobna, co sprzyja uzyskiwaniu dofinansowania. Bardzo dziękuję za wysłuchanie tego odcinka, a Agnieszce i Grzegorzowi za to, że podzielili się z nami swoją wiedzą.

AG, GO: Dziękujemy.