Aby ograniczyć szarą strefę w Polsce konieczne jest stworzenie skutecznego systemu prawno-karnego

Szara strefa, czyli osiąganie korzyści z nielegalnego obrotu legalnymi produktami, stanowi w Polsce ok. 12,4% PKB.

Wartość tego zjawiska w 2016 r. może sięgnąć nawet 390 mld zł. Dlatego konieczna jest intensyfikacja działań podejmowanych przez administrację publiczną w celu ograniczenia szarej strefy, a przede wszystkim stworzenie skutecznego systemu prawno-karnego – twierdzą autorzy raportu „Przeciwdziałanie szarej strefie w Polsce poprzez efektywny wymiar sprawiedliwości”, przygotowanego przez Inicjatywę Sekretarza Generalnego ONZ Global Compact w Polsce przy współpracy z PwC, partnerem merytorycznym drugiej edycji Programu „Przeciwdziałanie Szarej Strefie 2014-2020”.

Jak zauważają autorzy raportu „Przeciwdziałanie szarej strefie w Polsce poprzez efektywny wymiar sprawiedliwości” działania administracji publicznej w zakresie przeciwdziałania szarej strefie i strefie wyłudzeń koncentrowały się dotychczas na tworzeniu rozwiązań fiskalnych ukierunkowanych na eliminowanie patologii. Efektem tych działań jest m.in. zwiększenie dotychczasowych wpływów z VAT w 2016 r. (dane za dziesięć miesięcy) o blisko 7,8 mld zł. Skuteczna walka z szarą strefą wymaga jednak wsparcia w obszarze prawno-karnym, aby ograniczać obecność osób, które swoimi nielegalnymi działaniami bądź zaniechaniami narażają Państwo na miliardowe straty.

„Jednym z kluczowych kierunków interwencji Państwa powinno być wielowymiarowe wzmocnienie wymiaru sprawiedliwości, prokuratury oraz organów ścigania i traktowanie zwiększonych środków na ten cel jako inwestycji w stabilność Państwa. Można precyzyjnie wskazać stopień zwrotu z tej inwestycji. Kluczowe dla tego celu jest dokładne przyjrzenie się, co nie działa na styku organy ścigania, prokuratura, biegli sądowi i sądy. Analizując statystyki umorzeń widać bardzo wyraźnie, że walkę z mafią gospodarczą przegrywamy a Polski na to nie stać.”

Kamil Wyszkowski, dyrektor generalny UN Global Compact w Polsce

Szacowany rozmiar szarej strefy i strefy wyłudzeń jest niewspółmierny z liczbą prowadzonych spraw w zakresie przestępstw przeciwko interesom Skarbu Państwa. Wynika to z faktu, że duża część przestępstw pozostaje niewykryta przez organy albo niezgłoszona przez obywateli. Aby więc skutecznie walczyć ze zjawiskiem przestępczości gospodarczej i skarbowej, należy motywować społeczeństwo do zwiększenia poziomu ujawnień oraz wzmocnić ściganie tego typu przestępstw.

Walka z przestępczością gospodarczą i skarbową wymaga, aby obywatele uwierzyli w skuteczność wymiaru sprawiedliwości oraz zasadność eliminowania tego procederu. Sprawna administracja publiczna jest podstawą zaufania społeczeństwa do Państwa i przyłączeniem się społeczeństwa do wspólnego zwalczania patologii. Społeczeństwo powinno jednoznacznie zrozumieć, w jaki sposób szara strefa prowadzi do m.in. ograniczenia dostępu do usług publicznych, a także kiedy aktywny udział społeczeństwa w szarej strefie powinien być penalizowany (np. zakup tytoniu i alkoholu z nielegalnej produkcji).

„Współczesna przestępczość skarbowa i gospodarcza skutkuje wysokim poziomem uszczupleń po stronie Skarbu Państwa. Percepcja, że przestępstwa skarbowe są czynami o niskiej czy średniej szkodliwości społecznej nie ma już odzwierciedlenia w faktach. Blisko 82 mld zł pustych faktur zidentyfikowanych przez kontrolę skarbową w 2015 r. pokazuje skalę problemu. Aby z nim walczyć, niezbędne jest stworzenie odstraszających i prewencyjnych mechanizmów prawno-karnych, a także poprawa efektywności działania wymiaru sprawiedliwości.”

Tomasz Barańczyk, partner zarządzający działem prawno-podatkowym w PwC Polska

Eksperci w raporcie podkreślają, że konieczne jest precyzyjne zdefiniowanie czynów, które powinny być penalizowane. Brak jednoznaczności co do przestępstwa popełnianego w ramach szarej strefy powoduje trudności w ściganiu i karaniu. Najpoważniejszym przestępstwom powinno nadać się odpowiednio poważną rangę – możliwe jest stworzenie odrębnego działu w Kodeksie karno-skarbowym bądź specyfikacji tych przestępstw w Kodeksie karnym.

Autorzy raportu rekomendują także ponowne spojrzenie na strukturę i wymiar kar przewidzianych za czyny zabronione mające najbardziej drastyczny wpływ na budżet państwa. Ich zdaniem zaostrzenie penalizacji może spowodować, iż kary będą bardziej spełniać funkcję odstraszającą i prewencyjną. Obecnie maksymalne kary kilku lat więzienia (w praktyce kilku miesięcy w zawieszeniu) nie odwodzą skutecznie nawet od recydywy.

Organy ścigania, które będą ujawniać i prowadzić postępowania przygotowawcze dotyczące przestępstw gospodarczych i skarbowych powinny zostać wyposażone w niezbędne uprawnienia – dostęp do tajemnicy skarbowej i bankowej, możliwość prowadzenia działań operacyjnych i czynności procesowych. Skupienie tych uprawnień w gestii jednego organu, którego głównym celem byłoby zwalczanie przestępczości skarbowej i gospodarczej, zdaniem autorów raportu byłoby najbardziej optymalne. Organ powinien mieć możliwość ścigać nie tylko za przestępstwa określone w Kodeksie karno-skarbowym, ale również przestępstwa zdefiniowane w innych ustawach, ściśle skorelowane z przestępstwami skarbowymi, których głównym pokrzywdzonym jest Skarb Państwa.

Eksperci w raporcie zwracają także uwagę na niską ściągalność kar i korzyści osiąganych przez przestępców gospodarczych (ukrywanie majątku), i sugerują jak najszybsze wprowadzenie przepisów unijnych dotyczących konfiskaty. Obecnie, dzięki wykorzystywaniu kruczków prawnych, przestępcy faktycznie nie ponoszą ryzyka i kosztów związanych ze swoją nielegalną działalnością.

O raporcie „Przeciwdziałanie szarej strefie w Polsce”

Raport jest podsumowaniem licznych konsultacji i prac badawczo-analitycznych w ramach Programu „Przeciwdziałanie szarej strefie 2014-2020”. Pierwsza edycja Raportu została zaprezentowana 7 kwietnia 2016 r. w Ministerstwie Finansów. Raport skupiał się na oszacowaniu rozmiarów szarej strefy i strefy wyłudzeń w Polsce, który według wyników analizy stanowi 12,4% PKB. Druga edycja Raportu koncentruje się na kwestiach efektywności wymiaru sprawiedliwości oraz rekomendacjach usprawnienia tego systemu w cel ograniczenia szarej strefy.

O UN Global Compact

United Nations Global Compact jest największą na świecie inicjatywą skupiającą biznes działający na rzecz zrównoważonego rozwoju. Od momentu inauguracji w 2000 roku przez Sekretarza Generalnego ONZ Kofi Annana do Inicjatywy przystąpiło już ponad 13 500 członków ze 170 krajów. Wspólne cele różnorodnych instytucji i grup społecznych tj. dbanie o zrównoważony rozwój gospodarki, walka z korupcją, ochrona środowiska oraz zapewnienie inkluzji społecznej przyczyniły się do powstania Inicjatywy ONZ mogącej pośredniczyć pomiędzy różnorodnymi aktorami w celu osiągnięcia powyższych celów. UN Global Compact to inicjatywa wspierająca i umożliwiająca partnerstwo pomiędzy rządami, społeczeństwem obywatelskim, pracodawcami a ONZ.