Czy doradcy podatkowi i domy aukcyjne będą odpowiadać jak banki?

Nowe instytucje obowiązane w świetle zmian w ustawie o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu

Maciej Borsiak, Financial Crime Unit, PwC Polska

Znowelizowane przepisy ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu (“Ustawa”) mają za zadanie wprowadzić do polskiego porządku prawnego przepisy europejskie – wyrażone w tzw. piątej dyrektywie AML (dyrektywa 2018/843 z dnia 30 maja 2018 r, “AMLD”). Jedną z kluczowych zmian wydaje się być, „poszerzenie zakresu podmiotowego” obecnie obowiązującej Ustawy.

Powiększyć powinno się więc grono osób, które będą podlegać obowiązkom wyrażonym w ww. Ustawie, tak jak obecnie dotyczy to m.in instytucji finansowych czy notariuszy.

Pierwszą z wprowadzanych nowelizacją instytucji obowiązanych będą przedsiębiorcy, których podstawową działalnością gospodarczą jest świadczenie usług polegających na sporządzaniu deklaracji, prowadzeniu ksiąg podatkowych, udzielaniu porad lub opinii z zakresu przepisów prawa podatkowego lub celnego, jednocześnie nie działający jako doradcy podatkowi lub biegli rewidenci (ci objęci są już Ustawą). Przepisy europejskie, na których opiera się omawiana nowelizacja, stanowią że status instytucji obowiązanej, powinny posiadać osoby udzielające “pomocy materialnej, wsparcia lub porad w sprawach podatkowych w ramach podstawowej działalności gospodarczej lub zawodowej” (dyrektywa 2018/843 zmieniająca dyrektywę 2015/849). Wynika z tego, że kryteria przyjętej w projekcie Ustawy definicji spełniać będzie jakakolwiek działalność polegająca na wsparciu w sprawach podatkowych, w tym sporządzanie deklaracji podatkowych lub prowadzenie ksiąg podatkowych. Należy zauważyć, iż dokumenty te zostały zdefiniowane w Ordynacji podatkowej oraz że „księgi podatkowe” jest pojęciem szerszym od uregulowanego w przepisach o rachunkowości pojęcia „księgi rachunkowe”.

Co więcej, przepisy Ordynacji podatkowej dopuszczają możliwość złożenia przez stronę postępowania podatkowego pełnomocnictwa ogólnego, upoważniającego do działania we wszystkich sprawach podatkowych. Przedsiębiorca, który na tej podstawie, został ustanowiony pełnomocnikiem, w związku z czym zobowiązał się do udzielenia wsparcia w sprawach podatkowych, także będzie musiał zostać uznany za instytucję obowiązaną.

W ocenie ustawodawcy, prawidłowa interpretacja przepisów AMLD nie może ograniczać się zatem do uznania za instytucje obowiązane jedynie doradców podatkowych, a powinna uwzględniać wszelkie inne osoby wykonujące czynności mieszczące się w granicach doradztwa podatkowego, dla których wykonywania nie musi być wymagany wpis na listę doradców podatkowych.

Drugą kategorią, jaka według omawianej nowelizacji przepisów powinna dołączyć do katalogu instytucji obowiązanych są przedsiębiorcy prowadzący działalność polegającą na obrocie lub pośrednictwie w obrocie dziełami sztuki, przedmiotami kolekcjonerskimi oraz antykami w tym, gdy handel taki jest prowadzony przez galerie sztuki i domy aukcyjne. Ponadto, status instytucji obowiązanej będzie przyznany także osobom przechowującym dzieła sztuki, prowadzącym handel dziełami sztuki lub występującym w charakterze pośredników, gdy działalność taka prowadzona jest przez wolne porty. Czy oznacza to, że w każdym przypadku (np. sprzedając w internecie obraz), dany podmiot może być traktowany jak instytucja obowiązana? Niekoniecznie. Przepisy Ustawy po nowelizacji będą miały zastosowanie tylko w przypadku, gdy wartość transakcji lub szeregu powiązanych ze sobą transakcji wynosić będzie co najmniej 10 000 EUR.

Objęcie przepisami o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy osób prowadzących handel dziełami sztuki lub antykami jest motywowana przede wszystkim przez szereg raportów organizacji międzynarodowych. Wedle opinii wyrażanych przez międzynarodowe organizacje zajmujące się przeciwdziałaniem praniu pieniędzy, dzieła sztuki, antyki oraz przedmioty o charakterze kolekcjonerskim są obecnie często wykorzystywane w procederze prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu, jako tzw. nośniki wartości. Za przykład niech posłuży sprawozdanie z prac grupy roboczej Komisji Europejskiej ds. ISIS, w którym stwierdzono, że antyki i artefakty o charakterze archeologicznym były istotnym źródłem finansowania tej organizacji (Konkluzje Rady w sprawie regionalnej strategii UE dotyczącej Syrii i Iraku oraz zagrożenia ze strony ISIL/Daiszu pkt. 8).

Jednym z ciekawszych aspektów wprowadzanych regulacji jest zwrócenie uwagi na handel prowadzony przez tzw. „wolne porty”. Pojęcie to, pochodzące z AMLD, nie posiada jednak oficjalnej definicji w przepisach europejskich. „Wolny port” jest rodzajem strefy wolnocłowej, gdzie towary, w tym dobra o znacznej wartości takie, jak antyki lub dzieła sztuki mogą być przechowywane przez dowolny czas, bez obowiązku uiszczenia podatków lub ceł. W opublikowanym w 2010 roku raporcie Financial Action Task Force (FATF) stwierdziła, że wolne porty ze względu na niedostateczne przepisy bezpieczeństwa oraz słaby nadzór mogą być wykorzystywane do prania pieniędzy lub finansowania działalności o charakterze terrorystycznym. Analizując projektowane przepisy należy zauważyć, że ustawodawca zmierza do objęcia regulacją między innymi przedsiębiorców, którzy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oferują usługi pośrednictwa w obrocie dziełami sztuki, które znajdują się na terenie wolnych portów zlokalizowanych przykładowo w Szwajcarii, Luksemburgu czy Szanghaju.

Wątpliwości może budzić też interpretacja pojęcia „dzieła sztuki” w rozumieniu AML. Sama znowelizowana ustawa nie wprowadza odrębnej definicji w tym zakresie. Wprawdzie art. 120 ustawy o podatku od towarów i usług, odnosi się do “dzieła sztuki” jednak przyjęta tam definicja sformułowana została wskazana wyłącznie na potrzeby podatku do towarów i usług. Ponadto, wydaje się oczywiste, że podobny poziom ryzyka prania pieniędzy wiąże się z przedmiotami kolekcjonerskimi oraz antykami, a zatem przedmiotami wykraczającymi poza definicję przyjętą w przepisach podatkowych.

Nowelizacja ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu wprowadzi zatem dwie dodatkowe kategorie instytucji obowiązanych. O ile przepisy dotyczące świadczenia porad w sprawach podatkowych są jedynie rozszerzeniem istniejących obowiązków na osoby zajmujące się tymi czynnościami, a nie będącymi doradcami podatkowymi lub biegłymi rewidentami, o tyle dodanie do katalogu instytucji obowiązanych pośredników w handlu dziełami sztuki stanowi istotną nowość. Niewątpliwie będzie to dodatkowe wyzwanie dla galerii oraz domów aukcyjnych, które w przeciwieństwie do tradycyjnych instytucji finansowych, nie mają wypracowanych przez lata metod identyfikacji klienta oraz innych procedur wymaganych przepisami o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy. Należy jednocześnie zauważyć, że obowiązki wynikające z Ustawy powinny być wdrażane przy zastosowaniu zasady risk based approach, która pozwoli na dostosowanie wewnętrznych procedur i procesów wykonawczych do działalności nowych instytucji obowiązanych.